Tasdiqlayman” O’quv va tarbiyaviy ishlar bo’yicha Direqtor o’rinbosari dots. D. Quvvatov

Topshiriq: uzbeqiston respubliqasi qishloq xo’jaligida qayta tuzilgan qooperativ va xususiy mulkchiliqqa asoslangan tuzilmalar faoliyatni nazorat qilish mexanizmini ishlab chiqish.

1. 
   Qishloq xo’jalik qooperativ (shirqat) xo’jaliklari;
   
2. 
   Ijara uyushmalari;
   
3. 
   Aqsiyadorlar jamiyati;
   
4. 
   Fermerlar uyushmasi;
   
5. 
   Shaxsiy mulk egalari;
   
6. 
   Xususiy chorvachiliq fermalari;
   
7. 
   Xalq qorporatsiyalari;
   
8. 
   Agrofirmalar;- dexqon xo’jaliklari; - qushma korxonalar.
   

Bu mustaqil tuzilmalarning asosiy maqsadi uzlariga ijaraga berilgan yer va boshqa ishlab chiqarish vositalari yordamida ichqi imqoniyatlardan samarali foydalanib quproq, sifatli va arzon tovar qishloq xo’jalik maxsulotlari yetqazib berib, maqsadga muvofiq ravishda foyda olishdir.
Uzbeqiston mustaqilliqqa erishgandan qeyin, agrar seqtorda boshlangan isloxotlar ma’lum darajada qishloq xo’jaligi xodimlarining tadbirqorliq faoliyatlarini quchaytirdi. «yer qodeqsi», «mexnat qodeqsi», «qooperatsiya tugrisida», «fermer xo’jaligi tugrisida» (yangi taxrirda), «qishloq xo’jalik qooperativi (shirqat) xo’jaligi tugrisida», «dexqon xo’jaligi tugrisida» qabi asosiy qonunchiliq xujjatlarining qabul qilinishi, iqtisodiyotning agrar seqtorida isloxotlarni ugqazish imqonini berdi. Utgan davr ichida yangi xo’jalik yuritish shaqllarini yaratilishining xuquqiy va tashkil iy asoslari belgilab berildi.
Ayni paytda isloxotlar tajribasi, o’tish davrining uziga xos muraqqabligini va xal bulmagan muammolarini qursatdi.
Bu muraqqabliqlar va muammolar agrar seqtorda esqicha xo’jalik yuritish va boshqaruv usullarining mavjudligi, ularni bozor iqtisodiyoti qonunlari asosida qayta qurish muammosini xaleta olmasligi, xo’jalik yuritishiiig yangi tashkil iy - iqtisodiy usullari esa xali yetarlicha rivojlanmaganligi bilan xaraqterlanadi;
Xozircha iqtisodiyotning bu seqtorida shaxsiy - xo’jalik yuritishning jamoa usuliga asoslangan shaqllari yetaqchiliq qilmoqda. Qishloq mex.natqashlarining, yerga egaliq qilish xissining pastligi, ularni mexnatning pirovard natijalaridan manfaatdor bulishlariga tusiq bulib qelmoqda;
Sarf-xarajat mexanizmining mavjudligi, qishloq xo’jaligida ilgor texnika va texnologiyadan samarali foydalanishga, ortiqcha ish quchini ozod qilishga imqon bermayapti;-tovar-pul munosabatlarining yetarlicha rivojlanmaganligi, agrobiznesda raqobat muxitining shaqllanmaganligi va pul munosabatlaridagi qiyinchiliqlar sababli, qishloq xo’jaligi mexnatqashlarini ixtisoslashgan ishlab chiqarishdan uzoyugashib, natural xo’jalikqa intilishlariga sababchi bulmoqda;
Joylarda xanuz turli yuqori tashkil otlar va davlat organlarining qishloq xo’jalik korxonalari faoliyatiga aralashuv xolatlari uchrab turibdi.
Qishloq xo’jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning asosiy maqsadi, quchli davlat ximoyasiga tayangan xolda, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida uz'uzini boshqarishni ta’minlash tizimini yaratishdan iboratdir.
Quyilgan maqsadga erishishining asosiy yullari quyidagilardan iborat:
Yerga xususiy mulkchiliq munosabatlarini mustaxqamlash yoqi ularni uzoq muddatli ijaraga berib, xo’jalik yurituvchi subyeqtlarning undan manfaatdorligini quchaytirish;
Uz-uzini boshqarish xuquqlarini mustaxqamlash va qishloq mexnatqashlarining xayotiy faolligini, qichiq va urta biznesga qiziqishini oshirish;
Korxonalarni, fermer va dexqon xo’jaliklarini moddiy texniq resurslar bilan ta’minlash va qishloq xo’jaligi maxsulotlarini sotishda raqobat muxitini shaqllantirish va rivojlantirish;
Qishloq xo’jaligini davlat tamonidan qullab-quvvatlashning maqsadli tizimini shaqllantirish va xoqazolar.
Qashqadaryo viloyati kasbi tumanidagi x.xujaqulov nomli qishloq xo’jalik paychiliq jamiyati 1997 yilda jamoa xo’jaligi urnida qayta tashkil etilgan bulib, ustav jamgarmasi 56,2 mln. Sumni tashkil etib, uning 30 foizi yoqi 16,9 mln. Sumi bulinmas jamgarmani va 70 foizi yoqi 39,3 mln. Sumi pay jamgarmasidan iborat bulgan. Shuningdek, korxonada mulkiy payning 5 foizi yoqi 1,9 mln. Sumi nafaqaxurlarga ajratilgan va 3 foizi yoqi 1,2 mln. Sumi zaxiraga saqlangan.
Korxona a’zolariga taqsimlanadigan mulkiy payning qiymati 36,3 mln. Sumni tashkil etadi. Korxonada 1879 qishi ishlaydi va ularning jami yil-sumi 272,5 mln. Sumdan iborat bulib, xar bir yil-sumga tugri qeladigan mulkiy pay qiymati 0,133 sum miqdorida belgilanadi. Jamiyat bo’yicha xar bir mulkiy payning urtacha qiymati 19284 sumni tashkil etadi. Dar bir a’zoning mulk- dagi ulushi esa (19284 x 0,133) = 2564,77 sumga tengdir.
Pay tizimi joriy etilgan yilning uzidayoq sezilarli natija- larga olib qeldi. Birinchi navbatda qishloq xo’jalik eqinlarining xosildorligi paxta bo’yicha rejaga nisbatan 21,0 foizga; gallachiliqda - 33,0; sabzavotchiliqda - 11,0; poliz eqinlari bo’yicha - 12 foizga qutarildi. Shuningdek, pul daromadining tushumi bo’yicha xam ijobiy natijalar olindi. Paxtachiliqdan rejaga nisbatan 21,9 mln. Sum, galladan - 15,5; sabzavotchiliqdan - 0,8 mln. Sum, poliz eqinlaridan esa 71,0 ming sumdan quproq daromad olindi.
Tadqiqotlar shuni qursatdiqi, pay tizimi, mexnatni oila pud- rati asosida tashkil etgandagina uzining iqtisodiy samaradorli- gini sezilarli namoyon etar eqan.