Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor “tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

8.12-rasm. Alanga-ionizatsion gaz analizatorining sxemasi

Aerozolli-ionizatsion gaz analizatorlari gaz analiz qiladigan radioizotopli asboblarga taalluqli bo‘lib, ularda gaz mu’itining fizik parametri-gazlarning elektr o‘tkazuvchanligi, ionizatsiyalovchi nurlanish ta’sirida bo‘lgan gazlarning elektr o‘tkazuvchanligi o‘lchanadi. Bu asboblarda gazning  yoki  aktiv izotop ko‘rinishidagi ichki ionizatsiya manbaiga ega bo‘lgan ionizatsion tok kamerasi sezgirasi element bo‘lib xizmat qiladi. Mu’itning nazorat qilinayotgan komponenti konsentratsiyasining o‘lchovi bo‘lib kameraning elektrodlari orasida ularga kuchlanish berilganda hosil bo‘ladigan ionizatsiya toki xizmat qiladi.

Bu gaz analizatorlarining xususiyati shundan iboratki, ularda nazorat qilinayotgan komponent oldin aerozol holatiga keltiriladi. Bunda hosil bo‘ladigan aerozol zarralari soni nazorat qilinayotgan komponent konsentratsiyasiga proporsional bo‘lib ionizatsiya tokining o‘lchanayotgan kuchining o‘zgarishini aniqlaydi.

Aerozol zarralari ta’sirida kamera ionizatsiya toki 1 ning o‘zgarishi quyidagi munosabat bilan ifodalanadi:

J=Joe^-CNr,

bu erda, Jo - kamera aerozol zarralari bo‘lmagandagi boshlang‘ich tok kuchi: N – Brikard doimiysi bo‘lib, uni gaz ionlarining aerozol o‘tirish e’timoli borligi nuqtai nazaridan aniqlanadi: S - gazdagi aerozol zarralarining konsentratsiyasi;  - gaz ionlarining kamera ichida «yashash» vaqti bo‘lib, uni ionizatsiya kamerasining konstruksiyasi va elektr maydonining kuchlanishiga qarab aniqlanadi; r - aerozol zarralarining o‘rtacha radiusi.

8.13-rasmda aerozolli-ionizatsion gaz analizatorining prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan. Nurlanish manbai 1 va ionlar kollektori 3 joylashtirilgan ionizatsion oqim kamerasi 2 ga gaz sarfi uyg‘otgichi bilan analiz qilinayotgan ‘avo so‘rib olinadi. Ayni bir vaqtda kameraga tegishli ximiyaviy reagentning bug‘lari kiritiladi. Kamera ichida ximiyaviy reaksiya sodir bo‘lib, buning natijasida aniqlanayotgan komponent aerozolga aylanadi. Ionizatsiya toki qarshiligi katta nagruzka rezistori Rda kuchlanish tushuvini vujudga keltiradi, bu kuchlanish o‘zgarmas tok kuchaytirgichi 4 da kuchaytiriladi; aerozol zarralarining konsentratsiyasiga ko‘ra o‘zgaradigan ionizatsiya tokining kuchi aniqlanayotgan komponent konsentratsiyasining o‘lchovi ‘isoblanadi. Ikkilamchi asbob 5 aniqlanayotgan komponentning konsentratsiyasini ko‘rsatadi.

Asbobdan havodagi zararli moddalarni, shu jumladan azot oksidlari, vodorod xlorid, ammiak, aminlar va boshqalarni nazorat qilishda foydalanish mumkin. Vazifasiga qarab gaz analizatorlari shkalasining yuqorigi chegarasi aniqlanayotgan komponentning 0,5 dan 50 mg/m³ miqdorida o‘rnatiladi. Asosiy xatolik shkala diapozonining 10-15% atrofida.