Tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor “tasdiqlayman” O‘quv ishlari bo‘yicha prorektor

8.13-rasm. Aerozol ionizatsion gaz analizatorning sxemasi

8.12. Ionlashgan nur manbalari

Rentgen nur manbalari. Rentgen trubkasining tuzilishi

Rentgen nurlanishining eng keng tarqalgan manbai ikki elektrodli vakuumli asbob bo‘lgan rentgen trubkasi hisoblanadi (8.14-rasm). Qizdiriluvchi katod 1 elektronlar 4 chiqaradi. Ko‘pincha antikatod deb ataluvchi anod 2 hosil bo‘ladigan rentgen nurlanishi 3 ni trubka o‘qiga burchak ostida yo‘naltirish uchun uning sirti og‘ma ravishda joylashtiriladi. Elektronlar anod sirtiga urilganda ajralib chiqadigan issiqlikni uzatib yuborishi uchun anod issiqlikni yaxshi o‘tkazadigan materialdan tayyorlanadi. Anodning sirti Mendeleev jadvalida tartib nomeri katta bo‘lgan, qiyin eriydigan materialdan, masalan volframdan yasaladi. Ayrim hollarda anod suv yoki moy bilan ataylab sovutiladi.

8.14- rasm. Rentgen trubkasi

Diagnostika maqsadida ishlatiladigan trubkalarda rentgen nurlarining manbai nuqtaviy bo‘lishi muhimdir. Buning uchun elektronlarni antikatodning bitta joyiga-qarshi masalani ‘isobga olishga to‘g‘ri keladi: bir tomondan elektronlar anodning bitta joyiga tushishi kerak, ikkinchi tomondan anod qizib ketmasligi uchun elektronlarni anodning turli qismlariga taqsimlash kerak. Buning qiziqarli texnik echimi sifatida anodi aylanadigan rentgen trubkani misol keltirish mumkin.

8.15-rasm. Nurlanish spektori

Elektron (yoki boshqa zaryadlangan zarracha)ning antikatod moddasi atomi yadrosi va atomlar elektronlarining elektrostatik maydonida tormozlanishi natijasida tormozli rentgen nurlanishi yuzaga keladi.

Uning mexanizmini quyidagicha tushuntirish mumkin. ‘arakatdagi zaryad atrofida magnit maydon paydo bo‘lib, uning induksiyasi elektron tezligiga bog‘liq bo‘ladi. Elektron tormozlantanida magnit induksiyasikamayadi va Maksvell nazariyasiga muvofiq elektromagnit to‘lqin paydo bo‘ladi.

Elektronlar toromozlanganda energiyaning faqat bir qismi rentgen nurlanishi hosil qilish uchun, qolgan qismi esa anodni qiz dirish uchun sarflanadi. Bu qismlar orasidagi nisbat tasodifiy bo‘lgani uchun katta miqdordagi elektronlar tormozlanganida rentgen nrulanishining uzluksiz spektri hosil bo‘ladi. SHu tufayli tormozli nurlanishni tutash nurlanish ham deyiladi. 8.14-rasmda rentgen trubkasining turli kuchlanishlari U1-U2-U3 uchun rentgen nurlanishining to‘lqin uzunligi  ga bog‘liqligi (spektrlari) keltirilgan.