Tasdiqlangan fan dasturiga muvofiq ishlab chiqildi

4.
 
Ijtimoiy adaptatsiyaning 
psixologik mohiyati: 
akkomadatsiya va 
assimilyasiya. 

---

91 
Assimilyasiya
– tashqi muhitning o‘zgarishi hisobiga shaxsning bu muhit 
talablariga moslashuvi hisoblanadi. 
Akkamodatsiya
– shaxsning o‘zidagi o‘zgarishlar hisobiga muhitga 
moslashuvdir.
To‘laqonli adaptatsiya shu ikki jarayonning mutanosibligidan kelib chiqadi. 
Agar ijtimoiy adaptatsiyada akkomadatsiya ustun kelsa, u xolda bu shaxsning 
konformliligini belgilaydi, tashqi muhitning assimilyasiyasi esa shaxsning 
agressivligi va negativizm xolatlarini keltirib chiqaradi. SHaxs xususiyatlari nuqtai 
nazaridan tahlil qilirganda, akkomodatsiyaning ustivorligi shaxs o‘zini o‘zi 
baholashining pastligi, undagi xavotirlikning yuqoriligi, o‘zini o‘zi qabul qilmaslik, 
yoqtirmaslikni keltirib chiqarsa, assimilyasion jarayonlarning qaytarilaverishi o‘ziga 
nisbatan bahoni yuqoriligini ta’minlab, o‘ziga nisbatan tanqidning pastlab borishi 
bilan tavsiflanadi. 
40-rasm 
Adaptiv xulqning boshqa bir ko‘rinishi – bu 
shaxsning o‘z maqsad – muddaolari, qadriyatlari 
hamda intilishlarini amalga oshirish maqsadida 
mavjud zohir bo‘lgan muhit normalaridan o‘ziga 
moslashtirib foydalana olishidir. Ushbu adaptiv 
xolat shaxsning to‘g‘ri, oqilona qarorlar qabul 
qilishi, tashabbuslar ko‘rsatishi hamda o‘z 
istiqbolini aniq-ravshan tasavvur qilgan xolda 
harakat qilishlari sifatida namoyon bo‘ladi. 
Interaksionistik yo‘nalish ushbu masalaga shaxsning tashqi ijtimoiy muhit 
bilan bevosita aloqasi, hamkorligi tarzida yondashadi. Ushbu yo‘nalish vakillari 
shaxs adaptiv xulqining ikki ko‘rinishi va ularga mos ravishda adaptivlik – 
noadaptivlikning namoyon bo‘lish jabhalarini ajratadi.
Masalan, T. SHibutani
64
ijtimoiy adaptatsiyani shaxsning etukligi masalasi 
bilan bog‘lab, adaptiv xulqning dastlabki ko‘rinishi sifatida shaxs tomonidan 
jamiyat normalari hamda qadriyatlarini konform tarzda qabul qilinishini e’tirof 
etadi. Uning yozishicha, “SHaxs konvensial normalar asosida uyg‘unlashgan xulq 
normalarini qabul qilgan taqdirdagina ijtimoiylashgan bo‘ladi”.
Boshqa psixolog-olimlar O.I.Zotova va I.K.Kryajevalar ishlarida esa “ijtimoiy 
psixologik adaptatsiya jarayonlarini shaxsning shakllanishi hamda taraqqiyotidan 
ajratib tasavvur qilib bo‘lmaydi. Aksincha, ushbu jarayon shaxsning garmonik 
rivojlanishining ajralmas bo‘lagidir”
65
, deb ta’kidlanadi. I.K.Kryajevaning
66
fikricha, 
ijtimoiy adaptatsiya shaxsning faol hayotiy pozitsiyasini, real hayotiy vaziyatlardagi 
64
Шибутани Т. Социальная психология. - Ростов-на Дону, 1998. 397-б. 
65
Зотова О.И., Кряжева И.К. Некоторые аспекты социально-психологической адаптации личности \\ 
Психологичекские механизмы регуляции социального поведения.- М., 1979.- С. 219-233. 
66
Кряжева И.К. Социально-психологические факторы адаптированности личности: автореф.канд.дисс. – М., 
1980.C.99. 

---

92 
tashqi muhit bilan biror narsaga qodir inson sifatida amalga oshiradigan o‘zaro 
hamkorligini bildiradi. 
Shunday qilib, ijtimoiy adaptatsiya – insonning uni o‘rab turgan ijtimoiy 
muhit bilan amalga oshiradigan murakkab o‘zaro munosabatlarini bildiradi va uning 
ko‘rinishlari turfa xil bo‘lishi mumkin: 

 
odamning hayot faoliyati o‘tadigan ijtimoiy muhitga ongli moslashuvi sifatida 
uning shu muhitda muvaffaqiyat bilan faoliyat yuritishi va turli ijtimoiy vaziyatlarga 
moslashuvini ta’minlovchi jarayon tarzida; 
