«тасдиқлайман» А. Э. Сотволдиев

«ТАСДИҚЛАЙМАН» А.Э.Сотволдиев __________________ «____»___________2020 йил

“Машинасозлик технологияси ва автоматлаштириш” кафедраси

“Ўзароалмашинувчанлик, стандартлаштириш ва техникавий ўлчовлар” фанидан

КУРС ИШИНИ БАЖАРГАНИ ТОПШИРИҚ ВАРАҚАСИ

Гуруҳ: 33-18 ЕУТТ Талаба: Икромов И.

Раҳбар: Гафуров А.М.

ВАЗИФА № 115

1. Курс ишини мавзуси: Машина деталларини турли бирикмаларини хисоблаш

2. Бирламчи асослар: Топшириқ варианти

3. Бошқарув материаллар: Курс ишини бажариш учун услубий кўрсатма, адабиётлар, маъруза матни.

4. Хисоблаш тушунтириш хати мазмуни:

4.1. Силлиқ цилиндрик бирикмалар учун чегаравий ўлчамларни аниқлаш ва жоизлик майдонини қуриш.

Номинал ўлчам	59
Допуск миқдори

4.2. Радиал шарикли подшипникли бирикмалар учун ўтказишларини хисоблаш, жоизликлар майдонини қуриш.

Подшипниклар аниқлик класси	5
Подшипник №	219
Подшипникка тушаётган радиал кучланиш. КН	26
Подшипник юкланиши. %	100
Қайси ҳалқа айланади	ички

4.3. Шлицали бирикмалар учун марказлаш юзасини танлаш, ўтқазишларни хисоблаш ва жоизликлар майдонини қуриш.

Шлицали бирикма номинал бирикмаси	16х62х72
Бирлаштириш характери	III

5. Курс иши топшириқларини бажариш муддатлари

1 топшириқ	2 топшириқ	3 топшириқ	График қисми	Тушунтириш хати	Ҳимоя
			-

Рахбар:

Вазифани қабул қилдим, талаба:__________сана __ февраль 2020 й

МУНДАРИЖА

КИРИШ 5
ТОПШИРИҚ №1 7
Силлиқ цилиндрик бирикмалар учун чекли ўлчамларни аниқлаш ва жоизлик майдонини қуриш 7
ТОПШИРИҚ №2 10
Радиал шарикли подшипникли бирикмалар учун ўтқазишларини ҳисоблаш, жоизлик майдонини қуриш. 10
ТОПШИРИҚ №3 15
Шлицали бирикмалар учун марказлаш юзасини танлаш, ўтқазишларни ҳисоблаш ва жоизлик майдонини қуриш. 15
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ. 19

КИРИШ

Бугунги кунда замонавий саноатнинг асосий бўлмиш серияли ва оммавий ишлаб чиқариш кўпинча юқори аниқлик билан ўлчанган, ўзаро алмашинувчан деталлардан фойдаланишга асосланган. Буларсиз бирор замонавий ишлаб чиқариш ишлай олмайди. Деталларда ўлчамлари ва шаклларини ўлчашдан ташқари улардан йиғилган асбоб ва машиналаларнинг фойдаланиш параметрларини ўлчаш лозим.

Ўзароалмашувчанлик, стандартлаштириш ва техникавий ўлчовлар фанидан курс ишини бажариш талабаларда детал, бирикма ва механизмлар аниқлиги, аниқлик кўрсаткичлари, техникада бирикишларнинг турлари, четланишлар, жоизликлар ва ўтқизишлар, ўлчам занжирлари, детал юзаларининг ғадир-будурлиги ва машинасозлик корхоналарида ўзаро алмашинувчанлик муаммолари, таҳлиллар, хатоликлар ва ечимлар, стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаш соҳасидаги асосий қоидаларни, тушунча ва ишламаларни билан таништириш, йўналиш профилига мос билим, кўникма ва малака шакллантиришдир.
Масалан заводларда ишлаб чиқарилган хар бир машина ва механизмнинг фойдаланиш параметрлари махсус стендларда текширилади. Ҳозирги кунда ўлчамларни аниқлик билан ўлчаш учун интерференцион ва лазер техникасидан фойдаланилади.
Ўлчаш аниқлиги қанчалик ошганлигини қуйидаги мисолдан тасаввур қилиш мумкин.Қум соати хар 1.5 дақиқада 1 сония хатоликка эга, замонавий водород лазери 1 секунд хатоликка 30000 асрда йўл қўяди. Агар шундай аниқлик билан масофани ўлчаш имкони бўлганида, ер куррасинин диаметри бир дона батарея қалинлигига ўзгаришини ўлчаш мумкинбўлар эди. Ўзаро алмашинувчанлик асосида аниқ ўлчаш ва тайёрлаш ётади. Ўзаро алмашинувчанлик туташувчи деталларни қўшимча ишларсиз йиғиш имконини беради.
Деталларда турли юзалар мавжуд бўлиб, улар қурилмалариннг ишлаш жараёнида турли вазифаларни бажаради. Уларнинг бажарадиган вазифаси, мавқеига қараб турлича гуруҳланиши мумкин. Асосий, асосий бўлмаган, ташқи ва ички, туташувчи ва туташмайдиган юза турлари шулар жумласидандир.
Қурилмада деталлар ўртасидаги муносабатни характерлашда туташувчи юзаларнинг аҳамияти каттадир. Туташувчи юзалар – ички ёки ундан ортиқ деталларнинг йиғилиши натижасида, бевосита контактда бўлувчи юзалардир. Одатда туташувчи юзалар ташқи ва ички бўлади. Улар тегишли равишда “вал” ва “тешик” атамалари билан номланади. “Ташқи юза” унинг билан контактда бўлувчи юзага ички томонидан ёндошса, ички юза ташқиюзага ташқи томонидан ёндошади. Ташқи ва ички юзалар баъзи пайтларда мос равишда қамралувчи ва қамровчи деб ҳам номланади.
Стандартлаштириш асосида машинасозлик ва бошқа сохаларда ўзаро алмашинувчанлик янада ривожланади.
Стандартлашнинг асосий атама сўзлари мезонлари ISOнинг стандартлашнинг илмий асосланишини ўрганувчи комитети томонидан белгилаб берилган.
Стандартлаш- бу барча манфаатдор томонларнинг эхтиёжини ҳисобга олган ҳолда умумий қоидаларни ишлаб чиқариш ва қўллашдир. Стандартлашда қўйиладиган асосий вазифа маълум йўналишдаги фаолиятни тартибга солишдир. Стандартлаш фан ва техниканинг охирги ютуқларига асосланиб хозирги замон ва келажак тараққиётини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади.
Маҳсулотнинг ўз вазифаси бўйича қўйиладиган маълум талабларни бажаришга йўналтирилган ҳусусиятларнинг эхтиёжга мослик даражаси, унинг сифатини белгилайди. Таърифдан кўриниб турибдики, маҳсулотнинг хар қандай ҳусусияти ҳам сифат тушунчасига таъллуқли бўлевермайди. Маҳсулотнинг фақат вазифасидан келиб чиқиб аниқланган ҳусусиятларигина сифат кўрсаткичи бўлади.
Маҳсулот сифат кўрсаткичлари қуйидагилардан иборатдир:
- вазифа кўрсаткичлари, маҳсулотнинг фойдаланиш соҳасига қараб белгиланади;

• 
  ишончлилик кўрсаткичлари бузилмасдан ишлаш, узоқабадлик, таъмирланувчанлик, сақланувчанлик каби ҳусусиятлар билан баҳоланади;
  
• 
  тайёрланувчанлик (технологик) кўрсаткичлари маҳсулотнинг ишлаб чиқишга қулайлигини характерлаб лойиҳа-технологик ечимлар асосида таъминланади;
  

• 
  эргономик кўрсаткичлари ишчининг машина ва ишлаш муҳити билан бўлган муносабатини баҳолашда кўлланилади;
  
• 
  стандартлаш ва ягоналик кўрсаткичлари, маҳсулотни тайёрлашда стандарт қисмлар қўлланилиш ва ягоналаниш даражасини кўрсатади;
  

• 
  патент - ҳуқуқ кўрсаткичлари, маҳсулотнинг патент тозалигини кўрсатади;
  
• 
  хавфсизлик кўрсаткичлари фойдаланиш шароитида маҳсулот хавфсизлигини баҳолаш учун хизмат қилади.
  

Вариант№61