Tarjimonlar: dilfuza vohidova maftuna mahmudjonova

2-bob 
DUNYONING RANGINI O’ZGARTIRGAN INSON
 
Titrayotgan Kendin oʻzini kenggina bir xonada koʻrdi. Xona 
shunchalik ajoyib ediki, inson beixtiyor uni tomosha qilishni boshlardi. 
Avvallari bunday xonani koʻrmagan, eshitmagan edi. Katta devorlarda 
shunday surat bor ediki, uning surat ekaniga ishonish imkonsiz edi. 
Goʻyo butun devor oyna bilan qoplanganu, siz koʻrgan va rasm deb 
oʻylagan narsalaringiz qarshisida turib ularni oʻzida aks ettirardi. 
Devorning tugagan burchagida qalinroq bir arqon boʻlib, uning bir uchi 
shiftga qadar yetgan va yuqoridagi yogʻochlardan biriga bogʻlab 
qoʻyilgandi. Kendin xonada aylanib yurarkan, oyogʻi bir narsaga tegdi. 
Bu biroz avval hayratlanib tomosha qilgan devorning tugagan burchagida 
koʻrgan arqonning yerdagi qismi boʻlib, u xonani koʻndalangiga qoq 
oʻrtasidan boʻlib turardi. Arqonning boshqa uchi esa narigi tomondagi 
devorning burchagidan oʻtib shiftdagi yana bir yogʻochga bogʻlangandi. 
Arqon bilan xonani teng ikkiga boʻlib qoʻyishning hikmatini Kendin 
anglamadi. Xona uni shu qadar oʻziga sehrlab qoʻygandiki, Kendin bir 
soniyaga oʻzining koʻrinmasligini unutdi. Sekingina Jinning qulogʻiga 
egildi va arqonning hikmatini soʻradi. Kendinning xuddi kimdir eshitib 
qolishidan qoʻrqib pichirlashini koʻrgan Jin qahqaha otib kulib yubordi.
- Unutib qoʻyding shekilli, hech kimsa bizni koʻrmaydi va eshitmaydi, - 
deb Kendinni xotirjam qildi. Jin bu yerdagi boʻlib oʻtgan narsalarni 
Kendinning tushunishga harakat qilayotganini toʻgʻri deb oʻyladi. Kendin 
Jinning aytganini qilib, xonadagi detallarni bir-bir tekshirishni boshlab 
yubordi. 
Yerda "gilamlarning eng qadimgisi shunday boʻlsa kerak" degan fikr 
uygʻotadigan, ammo "koshki barcha gilamlar ham shunga oʻxshasaydi" 
deyiladigan muhtasham bir gilam bor edi. Unda odatdagi klassik bezaklar 
yoʻq edi. Gilamning arqon ajratib turgan yeridan rasmli devorga qadar 
boʻlgan qismi moyli boʻyoqlarda qilingan rasmni eslatsa, narigi tarafi 
geometrik shakllar va matematik belgilardan iborat edi. Kendin koʻzlarini 
devordan uza olmasdi. Yengilgina harakat bilan ortga qadam tashlagan 
edi, nimanidir turtib yubordi. Soʻnggi lahzada uni tezlik bilan ushlab 
qoldi. Bu goʻyo hech kimsaning koʻzi tushmasligi uchun yuzasi qizil ipak 
mato bilan berkitib qoʻyilgan bir surat edi. Xonada jami 8 ta rasm boʻlib, 

---

ulardan 5 tasi ayni shu shaklda qizil ipak matolar bilan yopib qoʻyilgan, 3 
tasi ochiq edi. 
Yopiq suratlardan birining yuzasidan matoni koʻtardi-yu, koʻzlariga 
ishonmadi. Pastki oʻng burchakda qoldirilgan dastxatni aytmasa, rasm 
boʻm-boʻsh edi. Soʻng qiziqish bilan barcha suratlarni bir-bir ocha 
boshladi. Hammasi bir xil, barchasining pastki oʻng burchagida ayni imzo 
qoʻyilgandi. Bu xonaning sohibi qanday boʻlmagʻur inson boʻldi, rasmni 
chizmay turib imzosini qoʻysa.
Yuzasi ochiq boʻlgan suratlardan birining oldida oʻtirish uchun hozir 
turgan yogʻoch turardi. Uning tepasida esa yosh bola rasm chizgandek 
fikr uygʻotadigan, aralashib, bir-biriga qorishib ketgan boʻyoqli palitra 
bilan ikki dona choʻtka bor edi.
Xonaning bu qismini tomosha qilib ulgurmagan Kendin narigi tarafga 
hanuz oʻtmagandi. Shu qadar sehrlanib qolgandiki, birgina shu tomonda 
bir necha soat aylanib qoldi. Chap tomondagi devorning boʻsh ekanligi 
birdan eʼtiborini tortdi. Bu yerning ham rasm chizish uchun tayyorlab 
qoʻyilgani xayoliga keldi. U adashmagandi. Sababi, biroz avvalgi yuzasi 
qizil ipak matolar bilan toʻsilgan boʻsh suratlarning pastki oʻng 
burchagidagi imzoning yana biri devorda ham koʻzga tashlanardi. Katta 
hayajon va zavq bilan ortiga qaytdi. Orqa devorda narigiga mutlaqo 
oʻxshamagan, xonaning bu qismidagi gilamning bezaklariga oʻxshash 
geometrik shakllar, matematik ifodalar bor edi. Goʻyo kimdir 
matematikaga maʼlum yoki aksincha, maʼlum boʻlmagan jamiyki 
masalalarni shu devorda yechgandi. 
Devorning shundoq oldida goʻyo bir ozgina avval eman daraxtidan 
yasalgan anchagina keng bir stol bor edi. Eman isi kelib turgan stolga 
suyab qoʻyilgan, uch kishi bemalol oʻtira oladigan dunyoning eng 
hashamatli kursisi shu deb bemalol koʻrsatish mumkin boʻlgan muazzam 
bir stul bor edi. 
Xonaning eshigi yoʻq edi. Aniqrogʻi, eshik oʻrnatilishi kerak boʻlgan 
joyda tor va peshtoqli oʻyiq boʻlib, bu yerga kirish uchun xizmat qilardi. 
Soʻngra xonaga uzun soch-soqolli, keng yelkali, gʻijimlangan kir kiyim 
kiygan, burnining uchiga ozgina jigarrang boʻyoq tekkan bir odam kirib 
keldi. Yoʻgʻoch kundaning tepasida turgan boyagi paletni ingichka uchli 
choʻtkasi bilan qoʻliga oldi. Oʻng oyogʻini goʻyo tuflisini ipini 

---

bogʻlamoqchi boʻlgandek kunda ustiga qoʻydi. Choʻtkani chaqqonlik 
bilan boʻyoqqa botirdi, bir necha daqiqa oʻzi istagan rangini chiqarishga 
tirishdi. Choʻtkani sindirib yuboradigan darajada paletga qattiq urardi. 
Chiqargan rangini ingichka uchli choʻtkasi bilan dunyodagi eng nozik 
shishadan yaratilgan qizning yuzida ohista va ehtiyotkorlik bilan 
yurgizardi. Soʻng qalin uchli choʻtkasini oldi, bir necha daqiqa uni 
palitraga urib turdi. Keyin qalin uchli choʻtkani rasmga xuddiki 
dushmanini oʻldirayotgandek urdi. Kendin shunchalik berilib ketgan 
ediki, "Unday qilmaaaa!" deyishdan oʻzini toʻxtatib qololmadi. Jin esa 
xotirjam ohangda: 
- Haqsan, ammo qoʻrqma! U nima qilayotganini biladi, sen faqat kuzat, - 
dedi. Kendin rassomni kuzatib turib, armon boʻlib qolgan orzusini Jinga 
aytdi: 
- Qobiliyatim boʻlsa edi, men ham rassom boʻlishni xohlardim. Ishon, 
buni judayam istardim, lekin afsus bu iqtidor masalasi... 
Jin Kendinning yuziga tikilib qoldi. Qarashlari maʼnosiz edi. Kendin jim 
boʻlishi kerakligini tushunib, sukut saqladi va rassomni kuzatishda davom 
etdi. U odam soatlab boʻyadi. Goʻyo butun dunyoning rangini 
oʻzgartirardi. Birgina xato qilsa qiyomat qoim boʻladigandek. Bu orada 
kun ham oʻz oʻrnini tunga boʻshatib berishga hozirlanardi.
Rassom kerosin chiroqni yoqdi. Yana ozroq ishlagach, tashqariga chiqdi. 
Koʻp oʻtmay ortiga qaytganda burniga tekkan jigarrang boʻyoq 
ketkazilgan edi. U bu safar arqonning narigi tomoniga oʻtdi. Stol ustidagi 
qalamlardan birini olib devorga yoza boshladi. Butun devor toʻla edi. 
Qayerda bir boʻsh joy qolib ketibdiki, bu odam yana yozsa? Odam 
ingichka ingichka yozardi. Soʻngra viqor bilan dunyoning eng hashamatli 
kursisiga oʻtirdi. Muqovasi oʻyma yogʻochdan qilingan qalin daftarni 
ochib, devorga qarab-qarab, bir narsalarni yozdi. Bir necha soatdan soʻng 
qalamini qoʻyib, oʻrnidan turdi va kerosin chiroqni oʻchirib tashqari 
chiqdi.
- Qayerga ketyapti?, - dedi rassomning ketidan qarab qolgan Kendin.
- Uxlashga..., - dedi Jin va davom etti: 

---

- Bu inson har toʻrt soatda bir marta yarim soat uxlaydi. Vaqti boʻldi 
deguncha hech kimning uygʻotishini kutmasdan turib, yana ishiga 
qaytadi. Bizni bu yerga kelganimizga taxminan toʻrt soat boʻldi. 
Kendin hayratlandi. 
- Ishonish qiyin!
- Uning kim ekanini aytsam, ishonishing aniq, - dedi Jin. Kendinning 
qiziqishi soʻnggi nuqtasiga yetdi.
- Bu inson da Vinchi. Leonardo da Vinchi. Rassom, matematik, fizik, 
faylasuf va yana bir qancha sohalarda afsona boʻlgan inson. Endi 
ishondingmi? 
- Tushunishim kerak edi; lekin ishon agar men ham shunday ishlasam, da 
Vinchi boʻlardim, - deb yubordi Kendin, Jinning nima deb javob berishini 
hech oʻymagan holda.
- Ishla u holda, - soddagina javob qaytardi Jin. Kendin Jinga ilk bora 
3957 xil maʼno va tuygʻu mujassam nigohini qaratdi. Ha, yoʻq, qanday, 
nega boʻlmasin, haqsan, ajabo, goʻyo, balki, qoʻlimdan keladimi, 
shubhasiz qilaman, albatta, hech qachon, tabiiy va yana bu yerda 
sanalmagan yuzlab boshqa maʼnolar bor edi bu nigohda.
Bu kishi Leonardo da Vinchi edi, da Vinchi boʻlish ayni shunday boʻladi. 
Sen faqatgina ishlarding. Ichingdagi da Vinchi koʻrina boshlar, afsona 
boʻlarding. Yoki ishlamasdan, da Vinchini koʻmarding-u, yoʻq boʻlib 
ketarding. 

---