Тақризчилар: Ўзбекистон Давлат Жисмоний тарбия Институтининг пфд, профессор Ф. А. Керимов; твпктмои амалий фанлар кафедрасининг мудири профессор. Ф. Хўжаев Масьул

Кучни тарбиялашдаги вазифалар "

ТЕЗКОРЛИК ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ ТАРБИЯЛАШ МЕТОДИКАСИ
Тезкорлик жисмоний сифатларининг ичида енг муҳимлари қаторига киради, чунки қандай ҳаракат боимасин, у ўз ҳиссасини қўшиб, бир хил вазиятда самарали бажарилишига ва юқори натижалар кўрсатишга кўмаклашади. Тезкорлик намоён бўлиши 3 хил шаклда кўринади: (13-жадвал).
1. Ҳаракат реаксиясининг латент (яширин) вақти.
2. Айрим ҳаракатлар тезлиги (кичик ташқи қаршиликда)
3. Ҳаракат частотаси (вақт бирлигида ҳаракатнинг қайтарилиш сони).
Тезкорликни тарбиялаш
13-жадвал

Тезкорликни номаён бўлиши қуйидагиларга боғлиқ:
- асаб жараёнларининг ҳаракатчанлиги;
- иродавий кучланишлар;
- мускулларнинг кучи ва еластиклиги мускуллардаги химиявий жара-ёни тезлиги;
- спорт техникасининг такомиллашуви.
Бу тезкорликнинг елементлар шакллари нисбатан бир-бири билан боғлиқ емас. Айниқса тезлик реаксияси вақти айрим ҳаракатлар тезлиги ёки ҳаракат частотаси билан яхши коррелатсия бермайди. Амалиётда тезкорликнинг бу шаклларининг мажмуа ҳолда учратамиз. Масалан: югуришнинг натижаси:
1. Стартдаги реаксиянинг вақтига;
2. Айрим ҳаракат тезлигига (депсиниш, сонни олдинга олиб чиқиш);
3. Қадамлар темпига боғлиқ.
Максимал тезлик билан бажариладиган кўпгина ҳаракатларда 2 фазани учратиш мумкин: расм-6.;;
1) тезликни ошириш фазаси;
2) тезликка нисбатан турғунлашиш фазаси. Биринчи фаза - старт тез-ланиши ва иккинчи фаза - масофа тезлиги билан характерланади.
6-расм

Масалан: И.Озолинни старт тезлиги 70-80 м борар еди.
Илмий текширишлар натижасида аниқланганки, старт тезлиги билан масофа тезлиги ўртасида алоқа йўқ. Масалан: спортчи стартдан тез чиқишга қодир, лекин масофа тезлиги паст бўлиши мумкин. Максимал тезлиги билан бажариладиган ҳаракатлардаги 2 фаза спорт амалиётида катта аҳамиятга ега. Шундай спорт турлари борки, у ерда старт тезланиши катта аҳамиятга ега. Масалан: баскетбол, теннис, бокс, кураш.
Иккинчи спорт турларида еса масофа тезлигининг роли катта. Масалан: спринт югуришлар, сузиш ва ҳ.к. Юқоридаги тезкорлик қобилиятининг 2 фазаси бир хил бўлмагани учун унинг воситалари ва тарбиялаш методикалари ҳам ҳар хил бўлади.
Ҳаракатларни тез бажариш қобилияти қуйидаги омилларга боғлиқ:
1. Асаб жараёнининг ҳаракатчанлигига. Бизга маьлум бўлишича, реаксия латент вақти 5 кўрсаткичдан:
1) ретсепторда қўзғалишнинг пайдо бўлиши;
2) қўзгалишнинг марказий нерв системасига узатилиши;
3) қўзғалишнинг нерв йўллари бўйича ўтиши ва еффектор сигнал ҳосил бўлиши;
4) сигналнинг асаб тизим марказидан мускулга ўтказилиши.
5) мускул қўзғалиши ва унда механик фаоллик пайдо бўлиши.