Тақризчилар: Ўзбекистон Давлат Жисмоний тарбия Институтининг пфд, профессор Ф. А. Керимов; твпктмои амалий фанлар кафедрасининг мудири профессор. Ф. Хўжаев Масьул

Тошкент шаҳридаги мактабгача ёшдаги болаларнинг жисмоний ривожланиши (ўғил болалар)
1-жадвал

Ёши		3 ёш		4 ёш		5 ёш		6 ёш
Тестлар		м		м		м
Бўйи/см/		97,6 +0,43	3,9 1	104,3 +0,4 3	3,91	110, 3 +048	4,16	116,5 +0,6	4,89
Оғирлиги/кг/		14,9 +0,19	1,7 4	17,4 +0,2 3	2,06	18,0 +0,1 4	1,25	20,3 +0,23	1,91
Қўллар кучи	Ўнг	3,6 +0,18	1,6 4	5,0 +0,1 8	1,65	7,0 +0,2 2	1,95	8,0 +0,23	1,91
	Чап	2,3 +0,18	1,6 4	4,9 +0,1 6	1,44	6,6 +0,2 6	2,28	6,9 +0,23	1,91
Кўкрак қафасининг кенглиги	Тинч ҳолатда	53,7 +0,27	1,3 3	55,0 +0,3 4	3,09	61,8 +0,4 3	3,74	60,7 +0,44	3,6
	Нафас олганда	55,5 +0,29	2,2 6	56,6 +0,2 9	2,68	64,0 +0,3 6	3,12	62,2 +0,39	3,18
	Нафас чиқар- ганда	53,1 +0,29	2,2 6	53,7 +0,3 2	2,28	59,7 +0,3 1	2,7	57,5 +041	3,39

2-жадвал


Қиз болалар

Ёши		3 ёш		4 ёш		5 ёш		6 ёш
Тестлар		М+		М+		М+		М+
Бўйи/см/		97,5 +0,43	4,73	100,2 +0,49	5,38	109,3 +045	4,45	113,0 +0,47	4,54
Оғирлиги/кг/		15,0 +0,14	1,33	163 +0,18	1,99	18,7 +0,2	1,92	19,6 +2,02	2,02
ЎТС/1/		630 -0,01	0,13	830 +0,02	0,2	830 +0,02	0,16	900 +0,02	0,16
Қўллар кучи	Ўнг	2,4 +0,09	0,82	3,1 +0,15	1,59	4,8 +0,21	2,02	6,9 +0,15	1,41
	Чап	2,6 +0,09	0,82	3,7 +0,13	1,39	6,1 +0,23	2,23	7,3 +0,19	1,81

Кўкрак қафаси­нинг кенглиги	Тинч ҳолатда	51,9 +0,2	0,82	53,8 +0,2	2,19	55,0 +0,26	2,43	56,0 +0,28	2,72
	Нафас олганда	53,8 +0,22	2,05	55,4 +0,24	2,56	57,9 +0,26	2,43	59,0 +0,3	2,92
	Нафас чиқар- ганда	51,0 +0,18	1,64	52,6 +0,2	2,19	54,0 +0,27	2,63	54,7 +0,26	2,5

"Алпомиш ва Барчиной" меьёрлар тўплами халқаро спорт таснифининг талаб ҳамда меьёрлари билан аниқланувчи жисмоний сифатлар савиясидир. Мактабгача ёшдаги болалар учун жисмоний машқларнинг асосий турлари ҳамда уларни бажаришга оид талаблар асосида меьёрий кўрсаткичлар "Боғчаларда жисмоний тарбия дастури" да ҳамда 9 йиллик умумтаьлим мактаб ўқувчилари учун, академик литсей, касб-ҳунар коллежлари учун "Жисмоний, тарбия дастури"да кўрсатилган.
Жисмоний камолот - бу ҳар томонлама ривожланишнинг ва одамда ҳаракат қилишга тайёр туришнинг тарIXий вужудга келган даражаси бўлиб, ишлаб чиқариш, ҳарбий турмуш шароитига енг яхши мосланиш имкониятини, юксак иш қобилиятини ва ҳаётий муҳим функсияларнинг нормал ўсишини таьминлайди.
Жисмоний камолот - тўлиқ саломатлик билан тавсифланиб, кишининг узоқ вақт фаол ҳаётий ва бошқа бир қанча кўрсаткичлар - ҳар қандай ташқи муҳит шароитида жисмоний ва ақлий иш қобилиятини ҳар томонлама ва юқори даражада намоён етиш, жисмоний ва иродавий сифатларни, катта масштабдаги ҳаракат кўникмаларини ва тана шаклини гармоник ривожлантиришдан иборат.
Жисмоний тайёргарлик - соғлиқ, жисмоний ривожланиш ҳамда ҳаётга, мактабга ва Ватан мудофаасига жисмоний тайёргарликнинг юқори даражасини ўз ичига олади. Мисол: Жисмоний машқлар ва спорт билан шуғулланган ва шуғулланмайдиганлар билан таққослаш; албатта спорт билан шуғулланган ўқувчиларнинг жисмоний тайёргарлиги нисбатан юқори бўлади. ь
Жисмоний тарбия - Жисмоний камолотга еришиш учун йўналтирилган педагогик жараён бўлиб, ҳаракат малака ва кўникмаларида жисмоний сифатларни ривожлантиришга қаратилган. Жисмоний тарбия жараёнида ақлий, ахлбқий, нафосат ва меҳнат тарбияси бир вақтда амалга оширилади. Жисмоний тайёргарлик умумий ва махсус жисмоний тайёргарликлардан иборат.
Умумий жисмоний тайёргарлик бу IXтисослаштирилмаган жараён бўлиб, унинг мазмуни фаолиятнинг ҳар бир туридаги кенг умумий
йўналишларга қаратилган. Махсус жисмоний тайёргарлик бу IXтисослаш-тирилган жисмоний тарбия турлари бўлиб, чуқурлаштирилган обект сифатида танлаб олинган. Буларни спорт турларида ёки меҳнатга-касбга йўнал-тирилган машқларда кузатишимиз мумкин.
Мисол: "Қальа ҳимояси" ўйини, узунликка сакраш. Аниқ касб хусусиятига боғлиқ равишда жисмоний машқларни ўтказишнинг махсус методикаси ўзига хос воситалар ва вазифалар билан тавсифланади.
Жисмоний таьлимот - махсус билимларни, ҳаракат кўникмаларини ва малакаларини ўз ичига олган жисмоний тарбиянинг бир томони.
Жисмоний машқлар - жисмоний тарбия вазифаларини ҳал етиш учун восита сифатида танлаб олинган ҳаракатлар, ҳаракат фаолияти, шунингдек, ҳаракат фаолиятининг мураккаб турлари (ҳаракатли ўйинлар) киради, ҳаракат фаолияти деб инсон ҳаракат аппаратининг фаоллигига асос бўлган ҳар қандай фаолиятга айтилади.
"Машқ" тушунчаси жисмоний машқларни бир неча марта такрорлаш жараёни сифатида ҳам қўлланилади.
Спорт - спортчининг шахсий фаолияти бўлиб, мусобақалар жараёнида намоён бўладиган, жисмоний машқларнинг муайян турида юқори натижаларга еришиш учун йўналтирилган махсус фаолият ҳисобланади.
"Жисмоний маданият" атама, умумий "маданият" атамалари каби кўп маьнолидир. Замонавий адабиётда "маданият" деганда инсон ("жамият") фаолиятининг айрим турлари, шунингдек, унинг шахс ва жамият учун қимматбаҳо бўлган натижасига айтилади.
"Маданияфьнинг умумий тушунчасини аниқлашда, одатда, "табиат" тушунчаси билан таққослайдилар. Маьлумки, табиатда табиат қонунлари бўйича инсонга боғлиқ бўлган ҳамма нарса унга тегишлидир ҳамда унинг фаолияти натижаси (инсон томонидан яратилган жонли ва жонсиз мавжудот)дир. Маданият ҳодисаларига киши (жамият) қайта ишлаш фаолиятининг усуллари ва натижалари, яьни табиатни ўзгартиришга йўналтирилган фаолият тегишлидир.
Маданиятнинг ривожланиш жараёнида бўлиб, инсониятнинг такомиллашувига, ўз хусусий табиатини "ўзгартиришга" йўналтирилганлари фаолиятнинг асосий турига киради. Жисмоний тарбия маданиятоинг мана шу компонентлари сирасига киритилади.
"Жисмоний маданият" табиат иньомидан олинган инсоннинг ҳаёти учун зарур сифадари, имкониятлар ва қобилиятларга таьсир етадики, улар наслдан наслга ўтади ҳамда ҳаёт, фаолият ва тарбия шароитлари таьсирида авлодлараро ривожланади.
Жисмоний маданият бутун ҳаёт давомида табиий ва морфо-функсионал хусусиятлар ўзгариши ва шаклланиши бўйича инсоннинг жисмоний ривожланиш жараёни билан чамбарчас боғланган бўлиб, жисмоний сифат ва қобилиятга асосланади. Жисмоний маданият тарIXан инсоннинг биринчи ва муҳим шарти бўлмиш меҳнатга бўлган амалий еҳтиёж таьсирида вужудга келган. Техник тараққиёт жараёнида жисм маданият, касалликнинг олдини олиш, бузилган функсиялами тиклаш, инсон организмининг қобилиятини сақлаш ва сайқаллаш каби самарали восита бўлади.
Шундай қилиб, жисмоний маданият умумий маданиятнинг бир қисми бўлиб, инсоннинг жамоа тарIXий амалиётида тўпланган моддий ва маьнавий бойликлар тўпламидир. Моддий бойликларга спорт иншоотлари (ўйинчоқлар, спорт хоналари, майдончалар, тирлар, ҳавзалар ва ҳ.к.), жисмоний жиҳозлар, буюмлар, махсус спорт кийимлари, пояфзал ва бошқалар киради. Маьнавий бойликларга жисмоний маданият ҳақидаги фан ва саньат асарлари (адабиёт, ҳайкалтарошлик, графика, мусиқа ва бош­қалар) киради.
Жисмоний маданият ўз ривожланишининг ҳар бир босқичида номоддий бойликлар ташкил етиб, бунда унга ёндашган ҳар бир шахс учун у ўзлаштириш, фойдаланиш, имкони бўлганда келажакда ривожланиш фани бўлиб қолади. Бу ерда гап, хусусан, ҳозирги кунда жисмоний маданиятнинг кенг тарқалган, амалий ва бошқа бўлимларига киритилган гимнастика, спорт, ҳаракатли ўйинлар, жисмоний машқларнинг кўпгина турлари ва тўпламлари тўғрисида боради.
Ривожланишнинг узоқ йўлида унинг мазмуни ва шакллари жамоат ҳаёти ва фаолиятининг турли соҳаларига татбиқ етиш билан аста дифференсиаллашиб бориб, бир қатор қисмлари ва бўлакларининг шаклланишида ўз аксини топди.