Тақризчилар: доцентлар Н

22-
боб. ТАРБИЯ ПРИНЦИПЛАРИ 
 
I. Тарбия принциплари тўғрисида умумий тушунча 
 
Тарбия жараёнининг мураккаблиги уни мақсадга мувофиқ 
ташкиллаштиришни, ҳар бир тарбиячи ва барча таълим-тарбия 
муассасалари риоя қиладиган умумий талаблар, қоидалар 
асосида йўлга қўйишни талаб этади. 
Принцип (лотинча 
принципиум - асос, дастлабки) тушунчаси фаолиятнинг 
умумий йўналишини ёки қандайдир ҳаракат механизмини 
белгилаб 
берувчи 
асос, 
раҳбарлик 
ғояси 
сифатида 
ифодаланади. 
Тарбия жараёнининг принциплари педагогикада унинг 
бош йўналиши, унинг бутун тизимини белгилаб берувчи асос 
сифатида тушунилади. У мазмун, методлар, ташкил этиш ва, 
ҳаттоки, 
иштирокчилар 
ўртасида 
ўрнатиладиган 
муносабатларни ҳам белгилаб беради. 
Тарбия жараёнининг принциплари педагог олдида турган 
барча тарбиявий вазифаларни ҳал этишга ёрдам беради. Шу 
ўринда ҳозирги педагогик қарашларда учрайдиган эркин тарбия 
назариясидаги тарбия жараёнини бола табиатидан келиб чиқиб 
йўлга қўйиш зарур, унинг ташаббускорлигини, мустақиллигини 
бўғиб қўймаслик лозим (принциплар бола фаолиятини чегаралаб 
қўяди деган фикрда), деган ғоялар тарбия принципларига бир 
томонлама қараш оқибати эканлигини ёки, умуман булардан 
фойдаланмаслик тавсия этилаётганлигини айтиб ўтиш зарур. 
Юқоридаги фикрлардан келиб чиқиб, шуни айтиш зарурки, ҳар бир 
жамият ўз олдига шу мамлакат келажагини, уни барча соҳаларини 
ривожлантира оладиган, бошқара оладиган ёш авлодни 
тайёрлашни асосий мақсад қилиб қўяди. 
Шундай экан, ўша мамлакат ёки мазкур жамият ана шу 
ёшларни 
тайёрлаш 
билан 
шуғулланувчи 
муассасалар, 
ташкилотлар (бу ўринда таълим муассасалари)га шу давлат 
тузуми тараққиётидаги ўзига хосликдан келиб чиқиб, келажакда 
ёшларнинг қандай бўлишини белгилаб, маълум буюртма беради. 
Ушбу буюртма бўйича келажак шахс модели фактлари, у 
эгаллаши зарур бўлган дунёқараш, кўникма ва одатларнинг 
лойиҳаси тавсия этилади. 
Демак, буюртмачи таълим муассасалари олдига маълум 
талабларни қўяди, яъни шахс эгаллаши лозим бўлган инсоний 

---

123 
фазилатлар, одоб, ахлоқ меъёрларини илгари суради. Бу эса ўз 
ўрнида шахс моделини белгилаб берувчи таркибий қисмлар 
қандай бўлишини кўрсатади. Шундай қилиб, таълим-тарбия ўз 
олдига қўядиган мақсадларини ижтимоий буюртма характерига 
кўра мувофиқлаштиришга мажбурдир. Хулоса қилиб айтганда, 
тарбия жараёни моҳияти билан маълум (ижтимоий буюртма 
талабларидан келиб чиқиб) талаблар асосида амалга оширилиши 
керак, яъни шахс мазкур жамият тараққиётида эгаллаши зарур 
бўлган инсоний сифатларни ўзида мужассамлаштирган бўлмоғи 
лозим.