Tarix ar-rusul val- mulk

Kurs ishining ilmiyligi. Ular asosan arab xalifalikni ikki qismga, ya’ni arab va a’jam - g’ayri arabga ajratib o’rganar edilar. Arablar tomonidan yurtimizga berilgan nom Movarounnahr – daryoning u yog’idagi mamlakat mazmunini bildiruvchi jug’rofiy nom bizgacha etib kelgan bo’lib, asosan arab mualliflari asarlarida iste’foda etiladi.
Kurs ishining tuzilishi va hajmi. Kurs ishi 2 ta bob 4 ta reja,xulosa, foydalanilgan manbalar va 40 betdan iborat.


I.BOB Abu Jaʼfar Muhammad ibn Jarir at-Tabariyning xayot yo’li
1.1 Abu Jaʼfar Muhammad ibn Jarir at-Tabariy


Abu Jaʼfar Muhammad ibn Jarir at-Tabariy (أبو جعفر محمد بن جرير الطبري) (839/225, Tabariston (Eron)ning Amoʻl shahri — 923/311, Bagʻdod) — Islom tarixchisi va ilohiyotchisi, jaririya mazhabining asoschisi. At-Tabariy „Paygʻambarlar, podshohlar va xalifalar tarixi“, Qur’on tafsiri va islom fiqhi boʻyicha asarlar muallifi.

Tarjimayi holi.At-Tabariy Tabaristonning Amoʻl shahrida (hozirgi Eron shimolidagi shahar) zodagon oilada tugʻilgan. Amul shahrida dastlabki taʼlimni olgan. Yetti yoshida u hofiz (Qurʼonni yoddan biluvchi), sakkiz yoshida imom hisoblangan. 12 yoshida u oʻqishni davom ettirish uchun oʻz uyini tark etib, avval Rayda mashhur muhaddis va faqihlar qoʻlida oʻz bilimini oshirgan, soʻngra Bagʻdod, Basra, Kufaga borib, zamonasining mashhur ulamolariga shogird tushgan. Suriya, Falastin va 867-yilda Misrga borganida yetuk olim sifatida eʼtirof etilgan. U Bagʻdodga qaytgach, „Al-Jaririyya“ deb atalgan oʻzining fiqh (huquq) maktabiga asos solgan. Uning tarafdorlari Ibn Hanbal qarashlarini tanqid qilishgan. U umrining oxirlarida hanbaliy mazhabi tarafdorlaridan biri al-Barbahariy nizoga ketishgan. Ahmad bin Komil Abu Bakr, Abdulaziz bin Muhammad at-Tabariy, Abdulloh bin Ahmad al-Fargʻoniy uning yetuk shogirdlaridan edi.

Asarlari.

Tabariy fiqh va tarix ilmlarini mukammal egallab, bu ilmlar va Qurʼon, hadislar boʻyicha arab tilida 20 dan ortiq asarlar yozgan. „Kitob ixtilof al-fuqaho“ („Faqihlarning ixtiloflari haqida kitob“) asari turli maktablarga mansub faqihlar dunyoqarashining tahliliga bagʻishlangan. Qurʼoni karim tafsiriga bagʻishlangan „Tafsir al-Qurʼon“ (20 jild, 30 jild qilib nashr etilgan) asari uni musulmon olamiga tanitgan. Qolaversa, u koʻplab musulmon din olimlari tomonidan Qurʼonning eng yaxshi tafsiri sifatida eʼtirof etilgan. An-Navaviy at-Tabariy haqida shunday yozadi: „Uning tarixga oid mashhur kitobi va tafsiri borki, uni hech kim yozmagan. Jaloliddin as-Suyutiy ham u haqida shunday fikrda: „Imom Abu Jafar ibn Jarir at- Tabariy tafsiri, u haqida hurmatli ulamolar u zotga oʻxshagan yozma tafsir yoʻqligiga ittifoq qilganlar“.Arab tarixiy adabiyotida u „musulmon tarixshunosligining otasi“ sifatida birinchi oʻrinlardan birini egallaydi. At-Tabariyning „Tarix ar-rusul val-muluk“ („Paygʻambarlar, podshohlar va xalifalar tarixi“, „Tarixi Tabariy“ nomi bilan mashhur) asarida dunyo yaratilishidan to IX asrgacha boʻlgan umuminsoniy tarix boʻlib, islom tarixshunosligining eng yirik asaridir. Bu ish 914-yilda yakunlangan. Asarda, shuningdek qadimgi Eron podshohlari, Rim va Vizantiya imperatorlari, xalifalik hududidagi yurtlar (xususan, Xuroson va Movarounnahr)ning tarixi oʻz ifodasini topgan.
U etti yoshida Qur’onni yod olgan, to’qqiz yoshidan esa hadislarni yoza boshlagan. Biroz muddat Ray shahrida yashaydi va u erda yuz mingdan ortiq hadislarni imlo qilib oladi. At-Tabariy mashhur muhaddis va faqih Ahmad ibn Hanbal (780-855)dan saboq olish maqsadida Bog’dodga boradi, lekin u vafot etgan bo’ladi. Basra, Ko’fa shaharlariga safar qiladi, Ko’fada Abu Qutayba al-Hamadoniy (vafoti 241-855)dan hadis fanidan saboq oladi. So’ng Bag’dodga kelib bir necha yil yashaydi va Shom orqali 253-867 yilda Misrga keladi. Umrining oxirgi yillarini at-Tabariy Bag’dodda o’tkazdi. Shu erda u o’zining fiqhiy mazhabi – jaririyaga asos soldi.
Asar Turkiston xalqlarining arab bosqinchilariga qarshi kurashi va qoʻzgʻolonlari (Buxoro, Vardona, Samarqand va Fargʻonadagi janglar; Abu Muslim harakati, Muqanna qoʻzgʻoloni, Rofe ibn Lays qoʻzgʻoloni va h.k.) ham koʻrsatilgan. Asarning toʻliq matn saqlanib qolmagan, muallifning qisqartmasi bizgacha yetib kelgan: Hoji-Xalfaning yozishicha, „Tarixi Tabariy“ dastlab 30 ming varaqdan iborat boʻlsa, keyinchalik muallif matnni yanada qulayroq qilish uchun qisqartirgan. Shunga qaramay Tabariy ijodi ancha kengdir; hatto XIX asr oxiridagi toʻliq qisqartirilgan versiyasi ham Yevropa kutubxonalarining hech birida yoʻq edi.
¹