I I BOB. IL K O RTA ASRLARDA OSIYO
61
49-rasm . Kordova
m asjidining naqshindor
shifti (gum bazi)
50-rasm . Qohira. H asan masjidi
M e ’morchilik. Xalifalikda san ’atning barcha sohalariga
n isb atan m e ’m o rch ilik yuksak taraq q iy etgan. X alifalik
tarkibidagi m am lakatlarda m uhtasham saroylar, m asjid-u
m adrasalar, qal’alar bunyod etilgan. G ranada (Ispaniya)-
dagi A l-H am ro saroyi, K ordova (Ispaniya)dagi m asjid,
Q ohiradagi H asan masjidi, B uxorodagi Ismoil Somoniy
maqbarasi — arablar davri m e ’m orchiligi durdonalari hi-
soblanadi.
Xalifalik madaniyati asosiy sohalaridan yana biri xattot-
lik — husnixat sa n ’ati b o ‘lgan. X a tto tlar yozish u c h u n
zarur b o ‘lgan m atn m azm uniga m onand yozuvning turli
uslublarini ixtiro qilganlar. Q ur’oni karimdan olingan oyat-
lar islom m e ’m orchiligi durdonalari b o ‘lgan binolarning
ichki va tashqi tom onlarini bezashda keng qo‘llanilgan.
S h arq m a d a n iy a ti Y ev ro p a m a d a n iy a tin in g keyingi
taraqqiyotiga o ‘zining ijobiy t a ’sirini k o ‘rsatgan. K eyin
gi a srlard a yevropalik o lim lar Osiyo m am lak atlarin in g
matematika, tibbiyot, astronomiya, kartografiya sohalaridagi
yutuqlarini o ‘zlashtirishgan.
San’at. M a’lumki, islom dinida tirik jonzotlarni tasvir-
lash taqiqlangani haqidagi aqida keng tarqalgan. (Aslida
esa xudoni tasvirlash, shuningdek, tasvirlangan narsalarga
sig‘inish taqiqlangan). M usulm on tasviriy san’ati kitoblar-
ni bezash sohasida o ‘zining yuksak ch o ‘qqisiga erishadi.
Kitoblarga ko ‘p sonli odam lar va hayvonlarni tasvirlagan
62
I I BOB. IL K O RTA ASRLARDA OSIYO
b ezak lar tayyorlangan. M a tn m u rak k ab n aq sh lar b ilan
o ‘rab olingan. Lekin m usulm onlar san ’atining asosi tas-
vir emas, xattotlik, y a’ni chiroyli yozish san’ati b o ‘lgan.
A rab yozuvi Suriyada o ro m iy lar yoki arab x ristian lari
ixtiro qilgan orom iy alifbosi asosida yaratilgan. U 28 ta
harfdan iborat b o ‘lib, arab yozuvi chapdan o ‘ngga emas,
o ‘ngdan chapga to m o n bitilgan. Agar xristianlar u ch u n
eng m uqaddas tasvir xochdagi xudo siymosi b o ‘lsa, m u
su lm o n la r u n i x u d o n in g s o ‘z id a tasv irlag an lar. S o ‘zni
m uqaddas bilganlar. M usulm onlarning xattotlikdagi m u-
vaffaqiyatlari hayratlanarli. X attotlar ko ‘plab yozish usul-
larini ixtiro qilib, ulardan yozilayotgan m atn m azm uniga
qarab foydalanishgan. X atto tlik sa n ’atining yuksalishiga
Eron, Xuroson, M ovarounnahr hududlarida yashagan aho
li vakillarining q o ‘shgan hissasi beqiyos b o ‘lgan. Chunki
u larning barchasi qaysi tild a so ‘zlashm asin, arab yozu-
vidan foydalanganlar.
Turmush tarzi. M usulm onlar turm ush m adaniyati o ‘zi-
ning nafisligi, yuksak didliligi bilan ajralib turgan. U lar-
ning ayrim jihatlari keyinchalik yevropaliklar tom onidan
qabul qilingan. M asalan, tu rli fasllarda m avsum ga q a
rab kiyinish tartibi, bazm larda taom lardan dastlab suyuq
s h o ‘rv alar, s o ‘ng g o ‘sh tli ta o m la r, u n d a n key in qush
go‘shti va eng oxirida — shirinliklarni tortish tartibi joriy
etilgan.
R im va V izantiya davridan Y aqin Sharqda aholining
hamm om larda yuvinishga havasi katta b o ‘lgan. M usulm on
lar bu odatni o ‘zlashtirib, o ‘z hukm ronliklarini o ‘rnatgan
b arch a o ‘lkalarga tarqatganlar. Y irik shaharlarda yuzlab
ham m om lar qurilgan. U lar m arm ardan ishlangan, devorlari
mozaika va naqshlar bilan bezatilgan. M usulmonlar tozalik
va pokizalikka katta e’tibor qaratganlar.
Hind madaniyati. H ind olimlari matematika, astronomi-
ya, tibbiyot sohalarida k atta yutuqlarga erishgan. Ayrim
hind shaharlarida osm on jism larini kuzatish uchun rasad -
x o n alar qurilgan. H in d astro n o m lari tad q iq o tlari ularga
Y ern in g ay la n a sh a k ld a ek an lig i va o ‘z o ‘qi a tro fid a
aylanishi faraziga kelish im konini bergan. Tabiblar m u-
Do'stlaringiz bilan baham: |