Tarix-7 2017.(Uzb). indd

I I BOB. IL K O RTA ASRLARDA OSIYO
61
49-rasm . Kordova
m asjidining naqshindor
shifti (gum bazi)
50-rasm . Qohira. H asan masjidi
M e ’morchilik. Xalifalikda san ’atning barcha sohalariga 
n isb atan m e ’m o rch ilik yuksak taraq q iy etgan. X alifalik 
tarkibidagi m am lakatlarda m uhtasham saroylar, m asjid-u 
m adrasalar, qal’alar bunyod etilgan. G ranada (Ispaniya)- 
dagi A l-H am ro saroyi, K ordova (Ispaniya)dagi m asjid, 
Q ohiradagi H asan masjidi, B uxorodagi Ismoil Somoniy 
maqbarasi — arablar davri m e ’m orchiligi durdonalari hi- 
soblanadi.
Xalifalik madaniyati asosiy sohalaridan yana biri xattot- 
lik — husnixat sa n ’ati b o ‘lgan. X a tto tlar yozish u c h u n
zarur b o ‘lgan m atn m azm uniga m onand yozuvning turli 
uslublarini ixtiro qilganlar. Q ur’oni karimdan olingan oyat- 
lar islom m e ’m orchiligi durdonalari b o ‘lgan binolarning 
ichki va tashqi tom onlarini bezashda keng qo‘llanilgan.
S h arq m a d a n iy a ti Y ev ro p a m a d a n iy a tin in g keyingi 
taraqqiyotiga o ‘zining ijobiy t a ’sirini k o ‘rsatgan. K eyin­
gi a srlard a yevropalik o lim lar Osiyo m am lak atlarin in g
matematika, tibbiyot, astronomiya, kartografiya sohalaridagi 
yutuqlarini o ‘zlashtirishgan.
San’at. M a’lumki, islom dinida tirik jonzotlarni tasvir- 
lash taqiqlangani haqidagi aqida keng tarqalgan. (Aslida 
esa xudoni tasvirlash, shuningdek, tasvirlangan narsalarga 
sig‘inish taqiqlangan). M usulm on tasviriy san’ati kitoblar- 
ni bezash sohasida o ‘zining yuksak ch o ‘qqisiga erishadi. 
Kitoblarga ko ‘p sonli odam lar va hayvonlarni tasvirlagan

---

62
I I BOB. IL K O RTA ASRLARDA OSIYO
b ezak lar tayyorlangan. M a tn m u rak k ab n aq sh lar b ilan
o ‘rab olingan. Lekin m usulm onlar san ’atining asosi tas- 
vir emas, xattotlik, y a’ni chiroyli yozish san’ati b o ‘lgan. 
A rab yozuvi Suriyada o ro m iy lar yoki arab x ristian lari 
ixtiro qilgan orom iy alifbosi asosida yaratilgan. U 28 ta 
harfdan iborat b o ‘lib, arab yozuvi chapdan o ‘ngga emas, 
o ‘ngdan chapga to m o n bitilgan. Agar xristianlar u ch u n
eng m uqaddas tasvir xochdagi xudo siymosi b o ‘lsa, m u ­
su lm o n la r u n i x u d o n in g s o ‘z id a tasv irlag an lar. S o ‘zni 
m uqaddas bilganlar. M usulm onlarning xattotlikdagi m u- 
vaffaqiyatlari hayratlanarli. X attotlar ko ‘plab yozish usul- 
larini ixtiro qilib, ulardan yozilayotgan m atn m azm uniga 
qarab foydalanishgan. X atto tlik sa n ’atining yuksalishiga 
Eron, Xuroson, M ovarounnahr hududlarida yashagan aho­
li vakillarining q o ‘shgan hissasi beqiyos b o ‘lgan. Chunki 
u larning barchasi qaysi tild a so ‘zlashm asin, arab yozu- 
vidan foydalanganlar.
Turmush tarzi. M usulm onlar turm ush m adaniyati o ‘zi- 
ning nafisligi, yuksak didliligi bilan ajralib turgan. U lar- 
ning ayrim jihatlari keyinchalik yevropaliklar tom onidan 
qabul qilingan. M asalan, tu rli fasllarda m avsum ga q a ­
rab kiyinish tartibi, bazm larda taom lardan dastlab suyuq 
s h o ‘rv alar, s o ‘ng g o ‘sh tli ta o m la r, u n d a n key in qush 
go‘shti va eng oxirida — shirinliklarni tortish tartibi joriy 
etilgan.
R im va V izantiya davridan Y aqin Sharqda aholining 
hamm om larda yuvinishga havasi katta b o ‘lgan. M usulm on­
lar bu odatni o ‘zlashtirib, o ‘z hukm ronliklarini o ‘rnatgan 
b arch a o ‘lkalarga tarqatganlar. Y irik shaharlarda yuzlab 
ham m om lar qurilgan. U lar m arm ardan ishlangan, devorlari 
mozaika va naqshlar bilan bezatilgan. M usulmonlar tozalik 
va pokizalikka katta e’tibor qaratganlar.
Hind madaniyati. H ind olimlari matematika, astronomi- 
ya, tibbiyot sohalarida k atta yutuqlarga erishgan. Ayrim 
hind shaharlarida osm on jism larini kuzatish uchun rasad - 
x o n alar qurilgan. H in d astro n o m lari tad q iq o tlari ularga 
Y ern in g ay la n a sh a k ld a ek an lig i va o ‘z o ‘qi a tro fid a
aylanishi faraziga kelish im konini bergan. Tabiblar m u-

---