Tarix-7 2017.(Uzb). indd

rasm. Ajanta ibodatxonasiga o‘yib ishlangan rasm

VII àsrgà qàdàr g‘îr ichidà o‘yib ishlangàn Àjàntà (Màrkàziy Hindistîn) ibîdàtõînàlàri màjmuàsidir. Qàdim- gi må’mîrlàr qoyalarga o‘yib ishlangan 29 tà õînàdàn ibîràt ibîdàtõînàlàrni turli hàykàllàr, o‘ymà nàqshlàr bilàn båzàshgàn. Ibîdàtõînàlàrdà ma’budlàr, îdàmlàr và hàyvîn- làrning tîsh và jåzdàn yasàlgàn àjîyib hàykàllàri o‘rnàtilgàn. Õitîy màdàniyati. Eng qàdimgi yozuvlàrdàn birini iõtirî qilgàn õitîyliklàr, undàn hîzirgà qàdàr fîydàlànib kål- mîqdàlàr. Õitîydà tàbiiy fànlàr: màtåmàtikà, àstrînîmi- yadàn tàshqàri, gåîgràfiya, tàriõ fanlàri yuksàk rivîjlàngàn. Xitoy imperatorlari saroyida VIII asrda olimlarning oliy yig‘inlari tashkil etilib, u keyinchalik Xanlin akademiyasi

nomini olgan.

Õitîyliklàr X àsrdà selitradan pîrîõ olishni kàshf qi- lishgan. Dàstlàb mushàkbîzlikdà ishlàtilgàn pîrîõdàn kå- yinchàlik hàrbiy màqsàdlàrdà fîydàlànà bîshlàngan.

Õitîydà tàriõiy sîlnîmàlàr tuzishgà àlîhidà e’tibîr qàràtilgàn. Õususàn Sun sulîlàsi dàvrigà îid 500 jildlik sîlnîmàlàr bizgà qàdàr sàqlànib qîlgàn.

Yirik shaharlàrdà màktàblàr tàshkil etilib, ulàrdà bo‘- làjàk àmàldîrlàrni tàyyorlàshgàn. O‘quvchilàrdàn màtåmà- tikà, gràmmàtikàdàn tàshqàri, fàlsàfà và àdàbiyotni bilish tàlàb etilgàn.

Õitîy må’mîrlàri tîshdàn, yog‘îchdàn, màrmàr và tåmirdàn fîydàlànib, àjîyib sàrîylàr, ibîdàtõînàlàr, minî-

49. 
    rasm. Tan sulolasi davrida tog‘da o‘yib ishlangan Budda haykali
    

ràlàr và ko‘priklàr bunyod etish- gàn. Õitîy ràssîmlàri iðàk, qîg‘îz, yog‘îch và tîshdà o‘zlàrining àjî- yib sàn’àt àsàrlàrini yaràtgànlàr. Ràssîmchilikning dåvîriy ràsmlàr chizish sîhàsi àyniqsà rivîj tîpgàn.

Påkindà VIII àsrdàn boshlab

«Pîytàõt àõbîrîti» nîmli gàzåtà chiqàrilàdi. Undà impåràtîr fàrmîn-

làri và eng muhim vîqåàlàr yozilgàn. Gàzåtàni yog‘îchdà o‘yib yozilgàn màtndàn ko‘pàytirishgàn.

Õitîy tàbiblàri muràkkàb jàrrîhlik muîlàjàlàrini o‘tkàzib, turli o‘simliklàrning shifîbàõsh õususiyatlàrini àniqlàb, ulàrdàn dîri-dàrmînlàr tàyyorlàgànlàr. Õitîydà dàstlàbki pàntîmima – imî tåàtri tàshkil etilgàn. Bud- dizmning tàrqàlishi nàfàqàt õitîyliklàr hàyotigà, bàlki ulàr- ning må’mîrchiligigà hàm kàttà ta’sir ko‘rsàtgan.

II BÎB. ILK O‘RTA ÀSRLÀRDÀ ÎSIYO ₆₅
JAHON XALQLARI O‘RTA ASRLARNING RIVOJLANGAN DAVRIDA (XI–XV ASRLAR)