Tarix-7 2017.(Uzb). indd

36-§. MO‘G‘ULLAR DAVLATI

Ijtimoiy tuzum. Mo‘g‘ul qabilalari qadimdan Janubiy Sibir, Manchjuriya va Mo‘g‘uliston

hududlarida yashab kelgan. Ularning ko‘pchiligi ko‘chmanchi chorvachilik bilan shug‘ullangan, o‘rmonda yasha- gan ayrim urug‘lar ovchilik va ba- liqchilik bilan kun kechirgan.

Mo‘g‘ullar hayotida qadimgi udumlar, diniy tasavvurlarida esa ajdodlar ruhiga sig‘inish, shomonlik e’tiqodlari yaxshi saqlanib qolgan.

Lekin XII asrning ikkinchi yar- midan boshlab mo‘g‘ullar ijtimoiy munosabatlarida yangi xususiyat –

105-rasm. Mo‘g‘ullar hayotidan

mulkiy tabaqalanish kuchaya boshlaydi. Urug‘chilik ja- moalari alohida ko‘chmanchi xo‘jalik – ayllarga bo‘linib, har bir ayl endilikda o‘z xo‘jaligi – chorvalarining egasi- ga aylanadi. Urug‘-qabilalarda boy xonadonlar, bo‘lajak mo‘g‘ul zodagonlari shakllana boradi. Aksari urug‘ bosh- liqlari no‘yonlar o‘z urug‘doshlaridan navkarlar olib harbiy bo‘linmalar tuzadilar. Mulkiy tabaqalanish sharoitida ha- yotning o‘zi ularni harbiy qabila ittifoqlariga birlashishga majbur qiladi; ularni xonlar boshqaradi. Kuchli qabila ittifoqlari o‘zlariga tobe etilgan qo‘shnilardan boj-to‘lovlar olib turishadi.

Bu qabila ittifoqlari o‘z yig‘inlari, qurultoylarida eng muhim: urush, sulh, ittifoq tuzish, xonni saylash kabi masalalarni hal etardilar.

Chingizxon davlati. Mo‘g‘ul qa- bilalari orasidagi o‘zaro urushlar- da Temuchin (1155–1227) g‘olib chiqadi. 1206-yilda Onon daryosi bo‘yidagi qurultoyda u ulug‘ xon deb e’lon qilinadi. Bîsh shomon butun õàlq îldidà Tåmuchingà Chin- gizõîn unvînini beradi. Chingizõîn so‘zi «kuchli», «qudràtli», «toza» mà’nîlàrini anglatàdi.