Тарих факультети Жаҳон тарихи

Въетнам маданияти.

XI-XIII асрларда Въетнамда миллий санъат ва адабиѐтнинг ривожланиши билан ажралиб турарди. Бу асарларда
«Бир устун храми» архитектура ѐдгорликлари Бутхан харами ва бошқа кўп миллий архитектура ѐдгорликлари ривожланган. Кўплаб адабиѐт асарлари ѐзилди, миллий ѐзувлар шаклланди. XIV аср охирига келиб Буддизм
«ТХИЕН» давлат дини хизматини ўташдан тўхталиди. Будда монастирлари Въетнамда шимолий буддизм-махаяна келиб чиқишига асос бўлган.
Ле Тханг Тонг (1460-1497) вуаларни энг ўқмишлиларидан бўлиб, фан ва санъатга ўқув масканлари қурилишларига ватаълимга жуда катта маблағ сарфланган. Ле Тханг Тонг даврида «28 юлдузлар академияси» ташкил этилган.

Кичик феодалларни йирик ер эгаларига қарши кураши (Хо Кю Ли ислохоти).

Узоқ давр давом этган урушлар натижасида кўп деҳқонлар нобут бўлган, қишлоқ хўжалиги ва ирригацияни қайта тиклаш зарур бўлган. 1290 йилда мамлакатда очарчилик бошланиб деҳқонлар ўзерларини ташлаб ѐки хусусий ер эгаларига сотиб юборишган. Захирадаги нонларни тарқатиш ҳам ѐрдам бермаган. Шунга қарамасдан вуа Чан Ань Тонг давлатнинг жанубий чегаралари чегараларини кенгайтириш мақсадида кураш олиб борган. 1307 йили Теми давлатининг подшохи билан битилган шартномага асосан Овари вилоятларини қўлга киритган Инъом этилган вилоятдаги қўзғолон кўтаришган. 1311 йилда яна уруш бошланган. 1318 йилда ва 1326 йилларда урушлар қайта-қайта бўлиб турган.
Бу урушлар Дайвъет мамлакатини иқтисодини ва марказий хукуматини сусайтириб юборган эди. Уруш даврида ерларни деҳқонларга ерларни сотиб юборган йирик мансабдор аристократлар яъни марказий хукуматни бошқариш учун харакат қилар эдилар. Қўзғолон кўтарган тоғли ахолини қўллагани Лаосликлар Дайвъет мамлакатини жанубий вилоятларга хужум қилиб Дайвъет саркардаларини енгишди.
Солиқ тўловчи деҳқонлар қамбағаллашиб кетишини олдини олиш мақсадида хукумат солиқларини қайтариш билан бирга давлат захирасида бўлган маблағлардан деҳқонларга суда тариқасида бериш бошланган. Марказий хукуматни сусайиб боргани сабабли йирик феодаллар давлатига бўйсинмай қўйишган.
Тямпа мамлакати ўзига қарашли вилоятларни қайтариш учун уруш бошлайди. Тямпа қироли Те Бонг Ига бир неча марта Дайвъетнинг жанубий вилоятларини талон-тарож қиладилар ва мамлакат пойтахти Тханилаунга етиб боришади. 1369 йил мамлакат пойтахтини талон-тарож қилишади Йирик феодаллар ва ВУАни урушда қўллаб- қувватлашмайди, хазина бўш эди. Дайвъет мамлакатига эркин ва иқтисодий боғланиб қолган кўп минглик Въетнам ахолиси борлиги сабабли Тямпа қироли босиб олган ерларни тўла ўзлаштириб бўлмаган эди. Бу тун Дайвъет бўйига деҳқонлар йирки феодалларга қарши жанг олиб борардилар.
1371 йилда Дайвъет мамлактига ХО КЮИ ЛИ хукмронлик қилишни бошлайди. Кичик ва ўрта феодалларга таяниб йирик ва диний феодалларга қарши кураш олиб боради. 1377 йил Теми қироли яна уруш бошлаб, пойтахтгача келиб, талон-тарож қилиб кетишади.
Ерларни олди-сотди қилиш ва мерос қолдириш ман этилган. (қарам ерлар бундан мустасно). Обшиналар қайта тикланган бу қайта қурилишлар ўртасидаги Въетнамнинг қайта иқтисодий ривожланишига омил бўлган. Хусусий ерларни мерос қолдиришни ман этилиш мансабдор аристократларни хавф остига қолишини келтириб чиқарган ва уларга яна бир зарба берилган мерос ерлари чегаралаб қўйилган. 10 май (1 май 900 м.кв.). (Фақат Вуа яқин қариндошлари ерлари қолган холос). Бунинг натижасида жуда кўп ерлар қайтариб олиниб, деҳқонларга энг паст қийматга ижарага берилган.
Бу қайта тиклаш жараѐнида йирик феодалларни апозитеяга дуч келишган, лекин Хо Кюи Ли қақшатгич зарба билан уларни енгиб чиққан. Аҳолини қайта рўйхатдан ўтказилганда эркаклар ярми рўйхатга тушмаганлиги аниқланади.
1402 йил Дайвъет яна Тямпа мамлакатига қарши уруш бошлади. Бу уруш давомида Тямпа қирол Хитой билан шартнома тузиб, шимолдан иккинчи фронт очилишини келишиб олган. Хитой хукумати Дайвъетдан шимолий вилоятлардаги ерларни талаб қилган. 1406 йил Хитой хукуматииннг кўп минглик армияси икки калонна билан бир шимолдан бири шимолий ғарбдан уруш бошлайди. 1407 йили Хо армияси тўла тор-мор этилиб, Хо ва унинг сафдошлари асрига тушадилар. Дайвъет мамлакати бўйлаб минглаб партизан гуруҳлари тузилиб, Хитой босқинчиларига қарши давом этади. 1418 йили Въетнам фидокорлари Ле Лои атрофида бирлашб, 1428 йил Хитой армиясини мамлакатдан қувиб чиқарадилар. Ле Лои, Ли сулоласининг бошлаб боради. (1428-1788).