Tarbiya: muammo, yechim

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
 
HTTP://INTERSCIENCE.UZ/ 
11
8 
Har bir ilm, san’at ahli, hunarmand, kasb ahli jamiyat talablarini hisobga olgan holda asar 
ijod qiladi, biror narsa yaratadi. Asar, buyum yaratishdan oldin olim, san’at va kasb-hunar ahli 
ongida bilim, voqea va qahramon haqida fikr, o‘ylar tizimi shakllanadi, so‘ngra shu tizim 
asosida izchillikda asar bunyod etiladi. Maktabda o‘qituvchi ongida ham mavzu bo‘yicha 
darsda beradigan ma’lumotlari, qo‘llaydigan usullari, foydalanadigan ko‘rgazma vositalari 
tizimi shakllanadi, so‘ngra u mantiqiy izchillikda va aniq dalillar asosida o‘quvchilarga bilim 
beradi. Ularni tarbiyalaydi, shu zaylda ta’lim- tarbiyani bir butunlikda amalga oshiradi. Hozirgi 
davrda fan tizimini tashkil etgan qismlarning ham o‘zaro aloqada bo‘lishida ilmiy-texnik 
axborot vositalari muhim ahamiyat kasb etmoqda. Fanlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar rivojining 
ta’siri va bu sohada axborot vositalarining muhim ahamiyat kasb etishi natijasida erishilayotgan 
yutuqlar tabiat, jamiyat, texnika sohasi – moddiy olamda namoyon bo‘lmoqda. Bu o‘zaro ta’sir 
– fanlar rivoji, har bir fanning ichki tabiiy rivoji uchun zarur bo‘lgan ehtiyoj, har bir fan rivojiga 
xos xususiyatdir. 
Ilmiy tarzdagi o‘zaro ta’sirga ega bu xususiyat shundan iboratki, u fan bilan axborot 
vositalri o‘rtasidagi aloqani kuchaytiradi, tezlashtiradi. Bu tezlashish esa, fanning ijtimoiy 
tuzumga bo‘lgan ta’sirini oshiradi. Fanlar o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir va fanlar tarkibidagi o‘ziga 
xos qonuniyatlarning yuzaga kelishi ularning tuzum bilan aloqadorligiga yorqin dalildir. 
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida tashkil etiladigan o‘quv fanlari mazmuni jamiyatning 
ayni paytdagi kasb-hunarga yo‘naltirish ishiga qo‘yilgan talablariga binoan tanlab olinishi 
hamda davlat ta’lim standartlari, o‘quv reja va dasturlari, darsliklar va shu kabi didaktik 
materiallar mazmuniga singdirilishi, o‘quv materialini majmuaviy tarzda ifodalanishi ta’lim 
mazmunini integratsiyalashni taqozo qiladi. O‘quv fanlarini integratsiyalash tizimini 
quyidagicha ifodalash mumkin. 
Yuqorida keltirilgan o‘quv fanlarini integratsiyalash tizimidan foydalangan holda ta’lim 
mazmunini tashkil etilishi ta’lim oluvchilarning bilim va ko‘nikmalarini bir-birini to‘ldiruvchi 
yahlit tizim holatida shakllanishini ta’minlab, mantiqan to‘laqonli bilim, ish-harakat usullari va 
shaxsiy fazilatlarni shakllantirishga asos bo‘ladi. Integratsiya–fanlararo bilimlarni (integrativ 
bilimlarni) chuqurlashtirish va oshirish, ularni shakllantirish uchun xizmat qiladi. U har xil 
turlar, usullar, uslublar, fanlararo integratsiya ob’ektlari asosida tashkil etiladi. 
Integratsiya asosida fanlarni sinflarga bo‘linishini turli xil tartibda tashkil qilish mumkin: 
maqsad va muammolar asosida; maktab tabiiy-ilmiy tizimidagi vazifalari asosida; qo‘shiluvchi 
fan tarmoqlari asosida; integratsiya usullari va yo‘llari asosida; o‘quv rejasidagi o‘rni asosida; 
darsni o‘rganishga sarflangan vaqt asosida; o‘quvchilar uchun qiyinlik darajasi asosida va h.k. 
Shuni e’tiborga olish kerakki, bunday darslarni tashkil qilishda fan o‘qituvchilari o‘z oldilariga 
bir necha maqsad va muammolarni yechish masalasini qo‘yishlari lozim. Shu sababli tashkil 
etiladigan darslar ko‘p maqsadli, turli vazifali bo‘ladi. 
Xulosa qilib aytganda texnologiya darslarida ta’lim texnologiyalari va qo‘llash va 
yoshligidan tadbirkorlikni rivojlantirib borish, farzandlarimizni kelajakda yetuk kadr va usta-
hunarmand bo‘lib shakllanishiga biz ustozlar o‘z hissamizni qo‘shishdan iboratdir.