Tarbiya: muammo, yechim

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
 
HTTP://INTERSCIENCE.UZ/ 
11
7 
“Markaziy Osiyo hamkorligi” tashkiloti davlat rahbarlarining 2004 yil 28 may kunida 
bo‘lgan kengashda Markaziy Osiyo mamlakatlarida hamkorlik va integratsiya uchun asos va 
imkoniyatlar juda ko‘pligi, xalqlarimizning bir-biriga yaqinligi savdo, iqtisodiy, ijtimoiy-
siyosiy, ilmiy-texnikaviy, madaniy- ma’rifiy aloqalarni taraqqiy ettirish uchun muhim zamin 
bo‘lishi ta’kidlandi. Hozirgi davrda o‘quv fanlarini integratsiyalash mazmunini, rivojlanish 
tarixini, fanlarni integratsiyalashning shakli usul va vositalarini aniqlash, uning kelajak 
istiqbolini belgilash – asosiy vazifa bo‘lib turibdi. 
Ma’lumki, “Fan” so‘zi lotincha “bilim” demakdir. Shu ma’noda fan, o‘tmishda ham, 
hozirda ham, bir tizimga solingan bilimlar birligi deb tushuniladi. 
Fan – ma’naviy madaniyatning muhim bir bo‘lagi (qismi), insoniyatning eng yuqori 
shakli, ma’qul metodlar vositasida erishilgan, aniq bayon qilingan, haqiqiyligi ijtimoiy soha 
tajribasida isbotlangan bilimlar tizimi hisoblanadi. Demak, integratsiya, bu – ayrim 
bo‘laklarning qo‘shilib bir butun bo‘lishidir. 
O‘quv fanlarini integratsiyalash, bu – turli o‘quv fanlarini sun’iy ravishda bir-biri bilan 
birlashtirshi degan gap emas. Ularni o‘zaro uyg‘unlik, uzviylikni o‘rganish fanlar o‘rtasidagi 
umumiy o‘xshashlikni, har biriga xos xususiyatni va har birini hayotga tatbiq etish usullarini 
puxta, aniq bilib olgan taqdirdagina samarali bo‘ladi. Shundagina o‘quvchilarda ilmiy 
dunyoqarash shakllanadi, ular mehnat jarayonida, ijtimoiy hayot, tabiatda sodir bolayotgan 
voqea va hodisalar o‘rtasidagi uyg‘unlik, uzviylikni chuqur anglab oladilar.
Ta’limni integratsiyalashtirish o‘quvchilarda jo‘shqinlik, fanlarni o‘rganishga qiziqish 
hissini kuchaytiradi, o‘quv fanlari bo‘yicha bilim darajasini oshiradi, ularning aqliy faoliyatini 
rifojlantiradi, o‘quv materiallarining o‘zaro, tabiiy ravishda uzviylikda bo‘lishini ta’minlaydi. 
Darsda o‘quvchilarda ongli qiziqish faoliyati, mustaqil fikrlash qobiliyati rivoj topadi; ularda 
o‘quv faniga nisbatan shaxsiy munosabatda bo‘lish, ijodkorlik hissi shakllanadi. 
Integratsiyalashtirilgan darsda ta’lim-tarbiya uzviyligi ham bir butun holda amalga 
oshadi. O‘quv fanlarni uzviylikda o‘rganish o‘quvchilar bilimini mustahkamlashning muhim 
omillaridan biri sifatida o‘quv tarbiya jarayonining ham uyg‘unlikda bo‘lishini taqozo etadi. 
O‘quv fanlari aro uzviylikka xos xususiyat avvalo, darsda kuzatilgan maqsad va vazifalarga 
qarab belgilanadi. Ularning o‘zaro uzviyligidan muvaffaqiyat esa, darsning to‘g‘ri tashkil 
etilishiga bog‘liq. Bu jarayonda insonning ilmiylik xususiyatiga ega bo‘lgan mehnati alohida 
ahamiyal kasb etadi. Zero, mehnat – insoniyat hayotining, uning o‘sib, kamol topishi va 
go‘zallik his-tuyg‘usining, erishgan moddiy va ma’naviy boyliklarining asosiy manbaidir. 
O‘tmishda ota-onalar bolani aqli kamol topgan, har bir ishga ijodiy yondashish qobiliyatiga ega 
bo‘lgan inson qilib yetishtirish zarurligini o‘z tajribalarida ko‘rdilar, mehnat va ijtimoiy hayot, 
tashqi olam inson kamolotida asosiy omil ekanligiga ishonch hosil qildilar. Dunyoga kelgan 
bolaning aqliy tarbiyasiga urg‘u bergan holda, ulami oila va qishloq xo‘jalik ishlariga, 
bog‘rog‘lar yaratish, chorvachilik, hunarmandchilik ishlariga 
– mehnatga o‘rgatdilar, shu bilan birga, o‘yinga, jismoniy tarbiyaga, bolalarning 
boshqalar biian muloqotda bo‘lishiga, ularda atrof-muhitni anglashga qiziqish uyg‘otishga 
ahamiyat berdilar. 
Yoshlikdan o‘sib borgan sayin bolalarda aql, xotira, ko‘p narsani bilishga havas, flkrni 
bir nuqtaga qaratish, mantiqiy fikrlash, ijodkorlik qobiliyati rivojlana boshlaydi. Bola tug‘ilishi 
bilanoq ota-onaning parvarishi orqali atrof-muhit bilan tanishadi. Turmush faoliyati boshlanishi 
bilan ishlab chiqarish tajriba va malakalarini o‘zlashtiradi, shu jarayonda unda madaniyat, axloq 
va estetik qarashlar shakllana borishi lozimligini ta’kidlaydi. 
Inson mehnatining asosiy xususiyatlaridan biri – uning fikr yuritish, ijod qilishga moyil 
va qodirligidir. Inson buyum – narsa yaratar ekan, u, avvalambor, o‘zining moddiy va ma’naviy 
ehtiyojini qondiradi, yaratgan narsasi o‘zining tashqi ko‘rinishi va go‘zalligi bilan boshqalar 
diqqat e’tiborini o‘ziga jalb etib, ularning ham moddiy va ma’naviy ehtiyojini qondirishni o‘z 
oldiga asosiy maqsad qilib qo‘yadi. 

---