Tarbiya: muammo, yechim

O‘QISH DARSLARIDA O‘QUVCHILARNI ERTAKLAR BILAN TANISHTIRISHDA 
INTERFAOL METODLARDAN FOYDALANISH 
Asadova Munira Erkinjonovna 
Qorako‘l tuman 38-maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchi 
Ta’lim-tarbiya jarayonining yuksak darajada taraqqiy etishi bugungi kun o‘qituvchidan 
o‘z ustida muntazam ishlahni, zamon bilan hamnafas bo‘lishni, zamonaviy o‘qitish usullari va 
vositalaridan boxabar bo‘lishni, axborot kommunikatsiya texnologiyalaridan samarali 
foydalnishni talab qiladi. Zero, biz tarbiyalashni nazarda tutayotgan ertangi kun egalari ta’lim 
beruvchidan ijodkorlik, tashabbuskorlik, faollik, o‘z fikrini aniq va ravon tilda bayon etishni, 
mustaqil fikrlashni o‘rganibgina qolmasdan, o‘qituvchi shaxsini namuna va o‘rnak sifatida 
qabul qiladi. Ayniqsa, ta’limning negizi sanalmish boshlang‘ich sinflarning o‘qish darslarida 
ta’lim oluvchilarning nutqiy ko‘nikmalari, tafakkur qilish va mantiqiy fikrlash jarayonlari 
ustida ish olib boriladi. 
“Bolalarda fikrlash qobiliyatini o’stirish va bu tarbiya bilan muntazam shug’ullanishi 
benihoya zarur va muqaddas bir vazifa. Binobarin, u muallimlarning «diqqatlariga suyalgan, 
vijdonlariga yuklangan muqaddas vazifadur... Negaki fikrning quvvati, ziynati, kengligi, 

---

II. Zamonaviy fan va ta’lim-tarbiya: muammo, yechim, natija
 
HTTP://INTERSCIENCE.UZ/ 
12
5 
muallimning tarbiyasiga bog’liqdur», - degan edi ma’rifatparvar ajdodlarimizdan biri Abdulla 
Avloniy. 
Keling, o‘qish darsligidagi kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning eng ko‘p o‘ziga jalb 
qiladigan ”Ertaklar – yaxshilikka yetaklar” bo‘limidan o‘rin olgan ertaklarni o‘rganishda 
ta’limning interfaol metodlaridan foydalanishning o‘ziga xos tomonlariga nazar tashlasak. 
Ma’lumki, ertaklar xalq og‘zaki ijodining eng keng tarqalgan janridir. Ularda insonlar 
hayotida ro‘y bergan yoki uchrashi mumkin bo‘lgan voqealar yoki fantastik sarguzashtlar 
hikoya qilinadi. Ertaklarning aksariyat qismida hayotiy hodisalar bilan tasavvur mahsuli 
bo‘lgan sehrli buyumlar yoki o‘ylab topilgan obrazlar uyg‘unlashib ketadi. O‘quvchilar ertaklar 
bilan tanishar ekanlar, qiziqarli syujetlar va matonat, mardlik timsoli bo‘lgan obrazlarning ertak 
nihoyasidagi barcha yovuzlik va zulmat kuchlari ustidan g‘alaba qozonishi singari jihatlar 
bolalarni o‘ziga chorlaydi. O‘quvchilar real hayotda ham yaxshilik g‘olib bo‘lishini istaydilar 
va buni amalga oshirishga intiladilar. 
Ertak bolalarda asar qahramonlarining turli xil vaziyatlarda o’zini nechog’li tutishi va 
ularning faoliyatini tahlil qilib, keng tafakkur dunyosi ila baholash ko‘nikmasini o‘stiradi. 
O‘quvchilar ertak nihoyasidagi savollarga javob berish yoki qayta hikoya qilish va tahlil qilish 
jarayonida „Qahramonlardagi qanday fazilatlar sizga yoqdi? Nima uchun? Qaysi qahramonga 
o‘xshashni xohlagan bo‘lar edingiz?” -qabilidagi savollar vositasida ertak matni va undagi 
voqealar bola xotirasida qayta aks ettiriladi. Bola o‘z nuqtai nazaridan kelib chiqib ertakdagi 
ijobiy va salbiy qahramonlarga tavsif berishadi. 
Boshlang‘ich sinflarning 2-sinflari uchun yaratilgan “O‘qish kitobi”dagi “Ertaklar – 
yaxshilikka yetaklar” bo‘limidan “Tansihatlik – tuman boylik”, “Kenja o‘g‘il”, “Eng yaxshi 
sovg‘a”, “Aqlli bola”, “Hakka bilan tulki” singari O‘zbek xalq ertaklari bilan bir qatorda “Tulki 
va xo‘roz” nomli Eron xalq ertagi, aka-uka Grimmlarning “Somon, cho‘g‘ va loviya” ertagi, 
Habib Po‘latovning “Mushuk va sichqon” ertagi, Ivan Krilovning “Qarg‘a bilan tulki” masali 
o‘rin olgan. 
“Eng yaxshi sovg‘a” ertagini mutolaa qilar ekan, har bir bola oila ustuni sanalmish ota-
ona va ularning salomatligi dunyodagi har qanday sovg‘adan qimmatliroq ekanini his qilishadi. 
Ushbu ertak bilan tanishtirishdan oldin o‘qituvchi o‘quvchilar bilan “Meni tushun” didaktik 
o‘yinini o‘tkazishi mumkin. 
Ushbu o‘yinni o‘tkazish uchun sinf o‘quvchilari doira bo‘lib turishadi. O‘qituvchi o‘yin 
sharti bilan bolalarni tanishtiradi. Bu didaktik o‘yinda ovozdan va tayyor narsalardan 
foydalanish mumkin emasligini ta’kidlaydi. Bu o‘yin qoidasiga ko‘ra biz do‘stlarimizga 
sovg‘a-salomlar ulashamiz. Hayolan o‘ylagan narsamizni pantomimo usulida tushuntirib 
yonimizdagi do‘stimizga uzatamiz. “Sovg‘a”ni olgan bola boshqa bironta “sovg‘a”ni o‘zidan 
keyingi ishtirokchiga uzatadi, deya izoh beradi. O‘yinni o‘qituvchining o‘zi boshlab beradi. 
Oxirgi ishtirokchi tomonidan mashq bajarilib bo‘lingach o‘qituvchi endi ovoz chiqarish 
mumkinligini va kim nima olganligini og‘zaki aytishi mumkinligini aytadi. O‘quvchilar qanday 
sovg‘a olishganini aytishadi. Berilgan sovg‘a bilan olingan sovg‘aning bir xil anglanganligi 
muhokama qiladi. O‘qituvchi tomonidan o‘quvchilarga savollar beriladi: Sovg‘a olish sizga 
yoqdimi?, Sizga qanday sovg‘a ko‘proq yoqadi?, Eng zo‘r sovg‘a kimga berildi? Javoblar 
tinglangach o‘qituvchi bolalarga “Eng yaxshi sovg‘a ” ertagini o‘qib beradi va mazmunini 
tushuntiradi. Ertak yuzasidan savollar beradi. Qizlardan qaysi biri o‘zini, qaysi biri otasini 
o‘ylagani haqida fikrlab ko‘rishlarini tavsiya qiladi. Donoligi tufayli Xitoy mamalakatida 
yurgan otasining salomatligi haqida qayg‘urgan qiz timsoli so‘zlar yordamida aks ettiriladi. 
Mavzuni yanada mustahkamlash uchun o‘quvchilar tarqatmalar asosida kichik guruhlarga 
bo‘linib, ularga oldindan tayyorlab qo‘yilgan Chaynvordlar tarqatiladi. Ushbu tarqatma 
“Savollar” va “Javoblar” so‘zlari yozilgan ikkita qismdan tashkil topadi. Birinchi qismga 
yozilgan savolning javobi bo‘lgan so‘zning qaysi so‘z bilan tugasa, keyingi savolning javobi 

---