Taqsimlangan tizimlar va tarmoqlar, ta’rifi va tarkibi

TT ning samarali ishlashini belgilaydigan ko‘rsatkichlar 
 
Yuqorida qayd etilganidek, taqsimlangan tizim bu aloqa kanallari 
yordamida mustaqil kompyuterlarning o‘zaro bog‘langan to‘plami hisoblanib, 
foydalanuvchi nuqtai nazaridan maxsus dasturiy ta’minot asosidagi yagona tizim 
ko‘rinishida tasavvur etiladi, yoki boshqa so‘z bilan, TT bu foydalanuvchi nuqtai 
nazaridan yagona tizim shaklida tasavvur qilinadigan mustaqil kompyuterlar 
to‘plami. 
Foydalanuvchi taqsimlangan tizimga bog‘lanib, o‘ziga kerak bo‘lgan resurs 
to‘g‘risida ma’lumot beradi, tizim resursni dunyoning istalgan nuqtasidan topib 
unga taqdim etadi, foydalanuvchi ushbu resursdan xuddi o‘zini kompyuterida 
joylashtirilganidek foydalanadi. Umuman olganda, foydalanuvchi tomonidan talab 
etilgan resurs dunyoning bir nechta nuqtalarida joylashgan resurslarning 
yig‘indisidan tarkib topishi mumkin. Bunda tizim ushbu resurslarni topadi, ularni 
jamlab, «kompozit» resurs shakllantiradi va foydalanuvchiga bitta resurs sifatida 
taqdim etadi. 
TT doirasida bunday imkoniyatlar uning komponentalari orasida ma’lum bir 
jarayonlarning bajarilishi oqibatida amalga oshiriladi. 
Boshqa so‘zlar bilan aytganda, TTning hisoblash komponentalarida 
bajariladigan hamma masalalar jarayonlar to‘plami asosida tashkil etiladi. 
Jarayon tushunchasi bajariladigan komandalar to‘plamining yig‘indisi va 
ularga bog‘langan resurslar (jarayon bajarilishi uchun kerak bo‘ladigan xotira yoki 
adres maydoni, axborot almashuvini tashkil etuvchi protokollar «steklari», 
foydalaniladigan fayllar, kiritish-chiqarish vositalari va b.) va jarayon 
bajarilishining vaqt momentlari (registrlarning qiymatlari, dasturiy hisoblagich va 
b.) shaklida xarakterlanadi. 
Jarayon tarmoq operatsion tizimi orqali boshqariladi. 1.24 -rasmda jarayon 
bajarilishining diagrammasi keltirilgan. 

---

55 
Jarayonni boshlanish («tug‘ilishida») holatida (ya’ni, TT ga qayta ishlash 
uchun ma’lumot kelib tushgan paytida) unga adres maydoni beriladi. 
Adres maydoniga dasturiy kod o‘rnatiladi: tizim resurslari va «stek» lar 
(ya’ni, maxsus interfeyslar) ajratiladi, dasturiy xisoblagichning boshlang‘ich 
qiymati o‘rnatiladi va u «ishga tayyor» xolatiga o‘tkaziladi. 
Operatsion tizim yoki dispetcherlash serveri (rejelashtirgich) o‘z tarkibidagi 
rejalashtirish algoritmidan foydalanib, kerak bo‘lgan «ishga tayyor» xolatidagi 
jarayonni tanlaydi va uni «bajarish» holatiga o‘tkazadi. 
Bajarish resurslari yetishmay qolgan tizimdagi boshqa jarayonlar «kutish» 
rejimiga o‘tkaziladi. 
Jarayon «bajarish» xolatidan uchta sabab bilan chiqariladi: 
-
tizim jarayon bajarilishidan to‘xtatiladi; 
-
qandaydir shart bajarilmaganligi sababli, jarayon o‘z vazifasini davom 
ettira olmaydi va u «kutish» xolatiga o‘tkaziladi; 
-
hisoblash tizimida uzilish yuz berganligi sababli, jarayon yana «ishga 
tayyor» xolatiga o‘tkaziladi. 
Kutilayotgan shart bajarilganidan so‘ng, jarayon «kutish» xolatidan «ishga 
tayyor» xolatiga o‘tadi va u yana «bajarish» xolatiga o‘tishi mumkin bo‘ladi. 
Jarayon yakunida u «bajarish» xolatidan, «bajarish yakunlandi» xolatiga 
o‘tadi. 

---

56