Resurslarning cheklanganligi. Iqtisodiy resurslar bitta umumiy ildiz belgisiga ega: ular juda kam. Tabiiy turistik qulaylik kapital uskunalar va ishchi kuchi (ish vaqti) ishlab chiqarish jarayonlari omillari sifatida jismoniy chegarasiga ega. Ular oldindan tabiat tomonidan, an’analar yoki inson faoliyati bilan vujudga keltirilgan.
Yer, foydalanish usullari takomillashtirilayotganiga qaramasdan, miqdor jihatidan doimiy qoladi; uning imkoniyatlari qat’iy cheklangan. Ammo resurslarda nimalar juda muhim? Maksimal miqdorda foydali mahsulot olish uchun u nafaqat yerga to‘liq jalb etilishi, kapital va mehnat iqtisodiy oboroti ta’minlanishi, balki ularni optimal qo‘shilishini ham tanlanmog‘i zarur.
Iqtisodiy resurslarni optimal qo‘shish va taqsimlash muammosi bita masalani yechish bilangina hal bo‘lmaydi. Xo‘jalik har bir tarmog‘i va alohida olingan korxona ularni o‘zlashtirishning eng maqbul variantlarini qidirishda doimiy ish olib borayapti. Ular sharoit o‘zgarishidan kelib chiqib, o‘z faoliyat yo‘nalishglarini tanlab olishayapti.
5.6. Turistik takliflar mohiyati
Firmalar maqsadi. Iste’molchini tanlashni tahlil etganimizdek, butun firmalar tadbirkorlik xulqini yutuqqa erishish yo‘lida ular duch keladigan to‘siqlar va cheklanishlarni o‘rganishni boshlaymiz. Barcha firmalar – suvenirlar laryoki, restoran yoki yirik mehmonxonalar korporatsiyasi bo‘lsin, bitta yoki bir nechta egalar xususiy mulklari hisoblanadi. Ularning moddiy manfaatdorligi firmalar daromadlariga
bog‘liqdir. Turgan gap, har bir korxona egasi maksimal foyda olish va o‘z boyligini ko‘paytirishga harakat qiladi. Daromad bozor iqtisodiyotida qudratli harakatlantiruvchi kuch hisoblanadi. Tadbirkor unga intilar ekan, yangi ish boshlaydi yoki mavjud ishini kengaytiradi, bir xizmat va tovar ishlab chiqishdan boshqasiga o‘tadi. Daromad bosh iqtisodiy raqbat sifatida korxonalar boshqaruvchilarini va iqtisodiy rag‘bat sifatida korxonalar boshqaruvchilarni va egalarini ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, resurslarni tejovchi ilg‘or texnologiyalarni joriy etish, iste’molchi uchun boshqa ishlab chiqaruvchilar bilan raqobatga kirishishga majbur etadi.
Korxonalar ko‘proq daromad olishga intilayotgani amalda oydin bo‘lsada, unga hamma mutaxassislar ham qushilmaydi. E’tiroz mohiyati shunga olib keladiki, bu yo‘l quyilish inson tabiatini juda toraytirib quyadi. Ishbilarmon qarorlari qabul qilish jarayonida juda ko‘p motivlarni nazardan chetda qoldiradi. Adabiyotlarda bunga albternativ sifatida ko‘pincha firmalarning notijoriy maqsadlari tilga olinadi: nufuzini oshirish, xayriya tadbirlar va boshq.
Iqtisodchilar yo‘l qo‘yilganni himoya qilish uchun ikki xulosani dalil keltirishadi:
Birinchidan, kutilayotgandan kelib chiqish – bu o‘ziga xos ixchamlashtirish, har qanday nazariy qurilish uchun zarur, bu holda tadbirkorlik xulqi iqtisodiy modelini yaratish uchun kerak. U firmalar qanday qilib takliflar hajmini tanlaydi degan bosh savolga javob beradi.
Ikkinchi dalil «Jon saqlab qolish prinsipi»ga tayanadi. Unga ko‘ra, raqobat kurashida o‘z faoliyatini maksimum daromad olishga qaratgan firmalar yutib chiqishadi. Daromad investitsiyalash kapitalni ko‘paytirish va nihoyat kompaniyaning turg‘un rivojlanishi uchun mablag‘ manbai bo‘lib xizmat qiladi. Agar firma boshqa qandaydir maqsadni ko‘zlagan bo‘lsa, bankrot bo‘lishga mahkum. Daromad o‘rniga o‘z ishlab chiqarish hajmini maksimallashtirishga urinish sotish imkoniyatidan ko‘proq tovar (xizmat) ishlab chiqarishga sabab bo‘ladi va moliyaviy zarar keltiradi.
Ko‘pgina yirik transport kompaniyalari va xalqaro mehmonxonalar zanjiri o‘zlarining uncha yuqori bo‘lmagan normada barqaror daromadga ega bo‘lish mo‘ljalllarini bir necha marta bayon qildilar. Misol uchun, ularni qo‘yilgan kapitalga 10 % lik norma to‘liq qanoatlantirar ekan. Biroq bu firmalar ham xonavayron bo‘lmaslik uchun bozor qonunlariga buysinishlari kerak.
1980 yillarda Buyukbratiniyada denatsionalizatsiya to‘lqinida hatto klassik
«qoniqarli» ham o‘z maqsadlarini qayta ko‘rib chiqishga majbur bo‘ldilar. Agar ilgari «Britaniya temir yo‘llari» kompaniyasi daromadning 1 % lik erishuv tamoilini e’lon qilgan bo‘lsa, endi u yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash evaziga Yevropada ko‘proq daromad olayotgan transport kompaniyasiga aylandi. Endilikda uning faoliyati daromadni maksimumga yetkazishga buysindirilgan.
Daromaddan maksimallashtirish haqida boshlang‘ich holat shunda o‘z tasdig‘ini topadiki, agar korxona egasi yoki boshqaruvchisi ongli ravishda hech narsani maksimallashtirmaydi va umuman real xo‘jalik qarorlari qabul qilishda notijoriy maqsadlarni ko‘zda tutadi. Turizmda uning o‘zi uchun xos bo‘lgan harakterdagi kichik biznes shakllarida shunday shaxslar uchraydiki, ular individual yoki oilaviy xususiy tadbirkorlik bilan ko‘ngilxushlik uchungina shug‘ulanadilar. Ular o‘z ishlarini unchalik kuch-g‘ayratisiz olib boradilar, uni kengaytirilishini ham, diversifikatsiya qilishini ham o‘ylamaydilar, buning ustiga bozordagi ulushini ko‘paytirishga qaratilgan agressiv marketing siyosati yuritiladilar.
Misol uchun, er va xotin mehmon qabul qilishni yaxshi ko‘rgani uchun uncha katta bo‘lmagan otel yoki restoranga egalik qilishadi. Fransiyada qishloq joylarda xotin-qizlar turizmni rivojlantirishning faol tarafdorlari hisoblanadi. Turistlarni firmalarda qabul qilish va xizmat ko‘rsatish ularning hayotini butunlay o‘zgartirib yubordi. Turizm daromad manbai sifatida ularga mustaqillik berdi, eng muhimi u ular uchun «dunyoga darcha» ochdi. Ilgari xotin-qizlarning yagona sayr-tomoshasi dam olish kunlari bozorga borish edi. Endi ular Fransiyaning boshqa burchaklari, xorijdan dam olishga keladigan odamlar bilan muloqat qilishi imkoniga ega bo‘ladilar. Ular uchun turistik biznes o‘ziga xos xobbiga aylandi. Ammo biroq bu tadbirkorlik xulqi iqtisodiy nazariyasi qonunchiligini rad etmaydi.
Aytaylik, bir necha badiiy iste’dodga ega odamlar o‘zlarini ruyobga chiqarishni izlab, individual xususiy tadbirkorlik bilan shug‘ullanishga qaror qildilar va turistlar uchun suvenirlar ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ydilar. Turgan gap, ularning har biri o‘z ishini turlicha tashkil qilishga o‘rinadi. Omadlisi eng yaxshi usulni tanlaydi va gullab yashnab ketadi. Boshqalari katta harajatlarga duch kelishadi. Xonavayron bo‘lish tahdidi ostida ular omadliroq daromad keltiruvchi suvenirlar ishlab chiqarishning optimal usullariga o‘tadilar.
Iqtisodchilar ko‘p ta’kidlashadi, raqobat ishlb chiqaruvchilarni daromadni maksimallashtirish uchun harakat qilishga majbur etadi. Vaholanki ongli ravishda ularning hech biri hech narsani maksimallashtirishmaydi.
