Tanqidiy fikrlasni rivojlantiruvchi savollar

Mavzu: Tarmoqlanuvchi fikr
Endi fikr turlarining oxirgisiga yetib keldik, bu fikr turi tarmoqlanuvchi fikr deb ataladi.Bu argument turning boshqalaridan farqi, tarmoqlanuvchi fikrda xulosa bitta emas, bir nechta bo’lishidadir.

Tarmoqlanuvchi fikr da bitta sabab bir nechta xulosa uchun asos vazifasini o’tab beradi.

Bunga misol uchun bitta asos va bu asosdan kelib chiqadigan bir nechta xulosalar mavjud fikr hosil qilamiz. Masalan, quyidagi asosni qaraylik:

(1) Mansurbek matematikani yaxshi biladi.
va Mansurbekning matematikani yaxshi bilishi natijasida qanday xulosalar paydo bo’ladi?:
(2) Mansurbek matematika bo’yicha o’tkaziladigan fan bellashuvlarida muvaffaqqiyatli ishtirok etadi.
va yana:
(3) Mansurbek do’stlariga matematika fanini o’zlashtirishda yordam beradi.

Bu uchta fikrni birlashtiramiz:

(1) Mansurbek matematikani yaxshi biladi, shu sababli (2) umatematika bo’yicha o’tkaziladigan fan bellashuvlarida muvaffaqqiyatli ishtirok etadi, shuning bilan birga (3) do’stlariga ham matematika fanini o’zlashtirishda yordam beradi.
Endi keling, odatdagidek berilgan argumentni tahlil qilamiz: Argument 3 qismdan tashkil topgan. Unda (1) jumla asos va (2) va (3) jumlalar bundan kelib chiqadigan xulosa sifatida ishtirok etadi.

Bu ko’rinishdagi fikrlar chizmasi quyidagi ko’rinishlardan bittasi shaklida bo’lishi

mumkin:


Odatda, bunday fikrlarda xulosalar bir-biriga mantiqiy bog’langan bo’lmaydi, bitta xulosa boshqalaridan alohida mavjud bo’la oladi. Ya’ni:

(1)Mansurbek matematikani yaxshi biladi, shu sababli (2) u matematika bo’yicha o’tkaziladigan fan bellashuvlarida muvaffaqqiyatli ishtirok etadi.
yoki
(1) Mansurbek matematikani yaxshi biladi, shu sababli (2) do’stlariga ham matematika fanini o’zlashtirishda yordam beradi.

Fikrlarni o’qing va izohlang. Chizmasini chizing.

ESLATMA: Odatda, bunday fikrlarda xulosalar bir-biriga mantiqiy bog’langan bo’lmaydi, bitta xulosa boshqalaridan alohida mavjud bo’la oladi.
Misollar.
1.Alyor shaxmatni juda yaxshi o’ynaydi, shuning uchun shaxmat chempionatida faxrli o’rinlarni egallaydi, shu bilan birga o’rtoqlariga ham sir-sinoatlarini o’rgatadi.
2.Korxona maxsulotlari juda yaxshi , shuning uchun haridorlar maxsulotlarni sevib sotib olishadi shu bilan birga ishchilar ham shu maxsulotni ishlab chiqarishda ishtirok etishganidan faxrlanishadi.
3.Alining uyidan pul olishi esidan chiqdi shuning uchun taksida ketmadi, shu bilan birga yegulik ham olmadi va o’rtoqlari unga pul berib turishdi.
4.Ibrohim telivizorni kun bo’yi ko’rdi shuning uchun uyga vazifalarni bajarmadi shu bilan birga uy hayvonlariga ham qaramadi, shunisi yetmagandek ko’zi va boshi og’ridi.