Ta’minot, boshqaruv va h k. ham mavjudligi bilan

  

25.3. Uy xo‘jaliklari daromadlari 

 

 

Ma’lum bir davrda uy xo‘jaliklarining ixtiyoriga kelib tushuvchi 

pul  mablag‘lari  summalari  ularning  daromadlari  deyiladi.  Bunday 

daromadlar  turli  shakllarda  namoyon  bo‘ladi,  miqdoriy  va  sifat 

ko‘rsatkichlari  tizimi  bilan  o‘lchanadi,  iqtisodiy  mazmuniga  ko‘ra 

turli manbalardan tashkil topadi. 

 

Eng  umumiy  ko‘rinishda,  uy  xo‘jaliklarining  jami  daro-

madlarini ikki guruhga ajratish mumkin: 

•  uy xo‘jaliklarining natural shakldagi daromadlari; 

•  uy xo‘jaliklarining pul shaklidagi daromadlari. 

Natural  daromadlar  tovar  shakliga  ega  emas  va  ular  o‘z-

o‘zini  ta’minlashga  mo‘ljallangan  uy  xo‘jaligi  a’zolari  mehnatining 

natijasidan  iborat  bo‘ladi.  Ularning  tarkibiga  quyidagilar  kirishi 

mumkin: 

•   tomorqadan olingan mahsulotlar; 

•  uy  xo‘jaliklarida  iste’mol  qilinadigan  va  qishloq  xo‘jaligi 

korxonalaridan olingan natural to‘lovlar. 

Rasmiy  (shakliy)  belgisiga  ko‘ra  (mablag‘lar  tushumining 

natural shakli bo‘yicha) uy xo‘jaliklari daromadlarining bu guruhiga 

natural  shakldagi  sotsial  transfertlarni  va  ish  beruvchi  tomonidan 

taqdim  etilgan  (berilgan)  natural  ko‘rinishdagi  imtiyozlarni  ham 

kiritish  mumkin.  Biroq  moliyaviy  nuqtayi nazardan,  bu  mablag‘lar 

uy  xo‘jaliklarining  o‘z-o‘zini  ta’minlash  funksiyasini  ifodalovchi 

natural  daromadlar  bo‘la  olmaydi  va  ular  pul  mablag‘larining 

defitsitligi  sharoitida  kompensatsion  instrumentlar  sifatida  xizmat 

qiladi. 

Umuman  olganda,  uy  xo‘jaliklarining  jami  daromadlarida 

natural  daromadlarning  salmog‘i  uncha  katta  bo‘lmagan  qismni 

tashkil  etadi.  Shunday  bo‘lishiga  qaramasdan,  uning  salmog‘i 

alohida  olingan  uy  xo‘jaliklarining  an’analari,  ustuvorliklari,  afzal-

liklari,  demografik  va  ijtimoiy  tavsifnomalariga  muvofiq  ravishda 

o‘zgarib  turishi  mumkin.  Shu  munosabat  bilan  qayd  etish  joizki, 

---

682 

(parametrlardan)  tashqari  uy  xo‘jaligining  iste’mol  va  moliyaviy 

xatti-harakatida,  jamg‘ariladigan  fondlarni  yaratishda  sotsial  va 

psixologik jihatlar muhim rol o‘ynaydi. Ularga quyidagilar kiradi: 

•  davlat  va  moliyaviy  institutlarga  nisbatan  bo‘lgan  ishonch 

darajasi; 

•  o‘tmishdagi (oldingi yillardagi) moliyaviy xatti-harakat tajribasi 

va uning subyektiv bahosi; 

•  asosiy moliyaviy instrumentlarni bilish; 

•  qo‘yilmalarning  imkoniyatlari  to‘g‘risida  ma’lumotlarga  egalik 

qilish. 

Jamg‘ariladigan 

fondlarni 

shakllantirish 

bo‘yicha 

uy 

xo‘jaliklari  moliyaviy  xatti-harakatlarining  o‘ziga  xos  xususiyatlari 

jamg‘arma  strategiyalarining  elementlari  va  turlarini  ajratib 

ko‘rsatishga  imkon  beradi.  Uy  xo‘jaligining  har  qanday 

jamg‘ariladigan  strategiyasi  mustaqil  bo‘lgan  uch  komponetdan 

tarkib topadi: 

•  jamg‘arish  me’yori,  ya’ni  uy  xo‘jaligi  jami  daromadining 

jamg‘arishga  yo‘naltiriladigan  ulushi  asosida  jamg‘arishning 

amalga oshirilishi; 

•  risk  va  daromadlilikning  diversifikatsiyalanish  miqdorlarini 

hisobga olgan holda investitsion instrumentni tanlash; 

•   pul mablag‘larini joylashtirish muddatlari. 

Yuqoridagi  ko‘rsatkichlarning  kombinatsiya  qilinishi  uy 

xo‘jaligining  jamg‘arish  strategiyasini  belgilab  beradi.  Uning 

quyidagi turlari bo‘lishi mumkin: 

•  “0”li  strategiya  –  jamg‘arish  amalga  oshirilmaydi,  barcha 

daromadlar joriy ehtiyojlarni qondirishga yo‘naltiriladi; 

•  yuqori  risk  strategiyasi  –  qo‘yilmalar  faqat  yuqori  riskli 

moliyaviy aktivlarga yo‘naltiriladi; 

•  real strategiya – mablag‘lar past va bo‘lishi mumkin bo‘lgan 

riskli aktivlarga qo‘yiladi, risklar diversifikatsiya qilinadi. 

Uy  xo‘jaliklarida  moliyaviy  qarorlar  qabul  qilish  jarayoniga, 

shuningdek,  bank  tizimi  va  moliyaviy  bozorlarning  rivojlanganlik 

darajasi,  ya’ni  tashqi  muhit  ham  keskin  ta’sir  ko‘rsatishi  mumkin. 

Bunda  qimmatli  qog‘ozlar  bozoridagi  operatsiyalar,  bank 

operatsiyalari,  pensiya  ta’minoti,  sug‘urta  ishi  va  shu  kabilarning 

huquqiy jihatdan ta’minlanganlik darajasi ham muhim rol o‘ynaydi. 

 

Hozirgi  paytda  turli  moliyaviy  instrumentlarning  daromadlik 

darajasida 

bir-birlariga 

yaqinlashish 

tendensiyasi 

paydo 

679 

salohiyatini  o‘rganish,  uning  iste’mol,  qarz  va  kreditga  oid  xatti-

harakatini  tahlil  qilish  uchun  zarur.  Jahon  amaliyotida  bunday 

tadqiqotlar  ijtimoiy  ustuvorlik,  fikr  va  kutilmalarda  sodir 

bo‘layotgan  transformatsiyalanishni  aniqlash  maqsadida  doimiy 

ravishda olib boriladi. 

Uy xo‘jaligidagi moliyaviy qarorlar, qanday bo‘lishidan qat’iy-

nazar,  baribir  ularning  pul  fondlarini  shakllantirish  va  ulardan 

foydalanish bilan bog‘liq. Shu nuqtayi nazardan, uy xo‘jaliklarining 

moliyaviy  qarorlari  bir-biri  bilan  uzviy  ravishda  bog‘langan 

quyidagi bloklarni qamrab oladi: 

•  uy xo‘jaligining daromadlarini shakllantirish; 

•  iste’mol  xarajatlarining  hajmi  va  tarkibiy  tuzilmasi  (uy 

xo‘jaligining iste’mol fondi); 

•  jamg‘ariladigan fondlarni yaratish imkoniyati va zarurligi. 

Yuqorida  keltirilgan  ikkinchi  va  uchinchi  yo‘nalishlar,  ko‘rinib 

turibdiki,  pul  fondlaridan  foydalanishga  doir  moliyaviy  qarorlarni 

qamrab oladi. Endi har bir blokka (yo‘nalishga) tegishli bo‘lgan uy 

xo‘jaliklarida  moliyaviy  qarorlar  qabul  qilishning  xususiyatlari 

to‘g‘risida to‘xtalib o‘tamiz. 

Yakuniy  iste’molning  manbai  va  xarajatlarda  byudjet 

cheklanmalarini  aniqlab  berganligi  uchun  uy  xo‘jaliklarida 

daromadlarni  shakllantirish  jarayoni

136

  prinsipial  jihatdan  muhim 

ahamiyatga 

ega. 

Daromadlar 

qancha 

ko‘p 

bo‘lsa, 

uy 

xo‘jaliklarining  moliyaviy  imkoniyatlari  shuncha  yuqori  va 

moliyaviy  qarorlar  diapazoni  shuncha  keng  bo‘ladi.  Moliyaviy 

qarorlar  uy  xo‘jaliklarining  aktivlarini  hisobga  olgan  holda  kelgusi 

davr  daromadlarining  tarkibiy  tuzilmasini  shakllantirishga  ham 

tegishli bo‘lishi mumkin. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  uy  xo‘jaliklarining  daromadlarini 

shakllantirish  bo‘yicha  moliyaviy  qarorlar  qabul  qilish  asosida 

mulkchilik  munosabatlari  yotadi.  Ishlab  chiqarish  omillariga 

nisbatan  bo‘lgan  mulkchilik  daromadlarni  funktsional  (birlamchi) 

taqsimlanishini  aniqlab  beradi  va  uy  xo‘jaliklari  moliyaviy 

salohiyatining o‘sishi uchun iqtisodiy asos bo‘lib xizmat qiladi. Bir 

vaqtning  o‘zida  daromadning  funktsional  taqsimlanishi  yollanib 

mehnat  qiluvchi  shaxs  va  kapital  egasining  sotsial  maqomi  bir 

                                                 

136

 Gap bu erda uy xo‘jaliklarining sof daromadi, ya’ni soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar to‘langanidan keyingi 

daromadi  xususida  ketayapti.  Soliqlar  va  boshqa  majburiy  to‘lovlarni  to‘lash  bo‘yicha  moliyaviy  qarorlar  uy 

xo‘jaliklarining  vakolatiga  kirmaydi  va  ular  mavjud  me’yoriy-huquqiy  bazasiga  (asosga),  aholining  ijtimoiy 

madaniyati va fuqarolik majburiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. 

---

680 

tarzda  (bir  xilda)  identifikatsiya  qilingan  sharoitdagina  uni 

fuqarolar  o‘rtasida  real  taqsimlanishini  ifodalaydi.  Chunki 

zamonaviy  iqtisodiy  tizimlarning  o‘ziga  xos  xususiyati  sotsial 

maqomning  aralashib  (qorishib)  ketganligi  bilan  xarakterlanadi. 

Unga  ko‘ra,  yollanma  ishchilar  qimmatli  qog‘ozlarning  turli 

ko‘rinishlarini  egallab,  kapitalning  egasiga  aylanishi,  ko‘chmas 

mulkka  ega  bo‘lib,  o‘zining  biznesini  tashkil  qilishi  mumkin. 

Boshqacha so‘zlar bilan aytganda, uy xo‘jaliklari darajasida daro-

madlarni  shakllantirish  bo‘yicha  moliyaviy  qarorlar  quyidagilarga 

bog‘liq bo‘ladi: 

•  mol-mulk  va  undan  foydalanish  (buyumlashgan  yoki  pul 

shaklida) imkoniyatining mavjudligiga; 

•  uy xo‘jaligi ishtirokchilari ish vaqti fondining taqsimlanishiga – 

uy  xo‘jaligi  a’zolari  ishlovchilarining  soni,  ularning  ish  joylari,  ish 

vaqti rejimi va h.k; 

•  uy  xo‘jaligi  a’zolarining  tashabbuskorligiga,  faolligiga  va 

inson kapitalidan foydalanishga; 

•  uy xo‘jaligi faoliyat ko‘rsatadigan tashqi muhitga. 

Daromadlarni  shakllantirish  omillari  va  baholarning  darajasi 

bu  yerda  cheklanmalar  sifatida  amal  qiladi,  ya’ni  iste’mol 

tanlanmasining  yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan variantlari majmuini 

belgilab  beradi.  Ana  shu  nuqtayi nazardan  uy  xo‘jaliklarining 

iste’mol fondi minimal va ratsional iste’mol byudjetlari yoki yanada 

detallashtirilgan  tarzda  quyidagicha  klassifikatsiya 

qilinishi 

mumkin: 

•  hayotiy minimum byudjeti; 

•  minimal iste’mol byudjeti; 

•  optimal iste’mol byudjeti. 

Hayotiy  minimum  byudjeti  o‘z  ichiga  uy  xo‘jaligi  a’zolarining 

minimal,  odatda,  fiziologik  ehtiyojlarini  qondirishga  mo‘ljallangan 

oziq-ovqat  va  nooziq-ovqat  tovarlari  va  xizmatlari  to‘plamini 

qamrab oluvchi iste’mol savatchasi asosida aniqlanadi. 

Minimal  iste’mol  byudjeti  uy  xo‘jaligi  a’zolarining  nisbatan 

kengroq  bo‘lgan  ehtiyojlarini  qondirishga  imkon  beradi  va 

iste’molning tiklanuvchi darajasini ta’minlaydi. 

Optimal  iste’mol  byudjeti  esa  uy  xo‘jaligi  doirasida  inson 

kapitalini  kengaytirilgan  takror  ishlab  chiqarishni  ta’minlash  va 

rivojlantirishga  moliyaviy  imkoniyat  yaratadi.  Chunki  bu  byudjet 

insonning  faqat  zaruriy  ehtiyojlarini  emas,  balki  undan  ham 

681 

yuqoriroq  bo‘lgan  ehtiyojlarini  qondiradi.  Optimal  iste’mol 

byudjetini quyidagi ikki darajadagi byudjetlarga ajratish mumkin: 

•  o‘rtacha darajadagi etarlilik byudjeti; 

•  yuqori darajadagi etarlilik byudjeti. 

Iste’molga  xarajatlarning  har  qanday  ko‘rinishi  va  uning 

umumiy  hajmiga  oid  har  qanday  moliyaviy  qarorlar  uy  xo‘jaliklari 

ma’lum  ko‘rinishdagi  byudjetlari  doirasidagi  ratsional  tanlashga 

asoslanadi.  Agar  uy  xo‘jaligining  daromadi  faqat  hayotiy 

minimumni qoplashga etadigan bo‘lsa, u holda moliyaviy qarorlar 

uy  xo‘jaligi  iste’mol  fondini  minimallashtirishga  va  bir  vaqtning 

o‘zida  daromadlarning  yangi  manbalarini  qidirib  topishga  hamda 

hayot  kechirishning  moslashtirilgan  mexanizmlarini  (o‘z-o‘zini 

ta’minlash, ikkilamchi bandlik, qarindoshlar va davlatning yordami, 

mayda-chuyda savdo va boshqalar) “yoqish”ga qaratilgan bo‘lishi 

kerak.  Daromadlarning  o‘sishi  bilan  iste’molning  hajmi  oshadi  va 

uning  tarkibiy  tuzilmasi  o‘zgaradi.  Biroq,  bu  holda  ham 

iste’molning  o‘sish  sur’atlari  daromadning  o‘sish  sur’atlaridan 

pastligicha  qolaverishi  lozim.  Bunday  qonuniyat  iqtisodiy 

adabiyotda 

J.M.Keyns

137

 

tomonidan 

ifodalangan 

“asosiy 

psixologik  qonun”  nomini  olgan.  Moliyaviy  qarorlarda  bu  uy 

xo‘jaligi  iste’mol  fondi  va  jamg‘armalar  yo‘nalishini  optimal-

lashtirish tendensiyasi sifatida namoyon bo‘ladi.  

Jamg‘ariladigan 

fondlarni 

shakllantirish 

bo‘yicha 

uy 

xo‘jaliklarining 

moliyaviy 

qarorlari 

ishlab 

chiqilib, 

qabul 

qilinayotgan paytda quyidagilar hisobga olinishi kerak: 

•  ega  bo‘lingan  daromad  pasaygan  paytda  joriy  iste’molning 

odatdagi  darajasini  saqlab  turish  uchun  sug‘urta  rezervlari 

yaratishning zarurligi; 

•  uzoq muddatga foydalanishga mo‘ljallangan qimmat turuvchi 

predmetlarni  sotib  olish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  kapital  xarajatlar 

darajasini oshirish uchun pul rezervlarini yaratish kerakligi; 

•  pensiya rezervlarining lozimligi; 

•  uy  xo‘jaligining  daromadlilik  darajasini  oshirish  maqsadida 

kelgusida  investitsiyalashtirish  uchun  pul  fondini  vujudga 

keltirishning zarurligi. 

Daromadlar  va  ustuvor  yo‘nalishlarni  shakllantirish  hamda 

ulardan 

foydalanishda 

umumiqtisodiy 

o‘lchamlardan 

                                                 

137

 Qarang: Keyns Dj.M. Obshchaya teoriya zanyatosti, protsenta i deneg. – M., 1999. s.96. 

---

704 

•  Uy xo‘jaliklari byudjetlari xarajatlari hisobidan tovarlarni sotib 

olish  va  xizmatlarni  to‘lash  (iste’mol  xarajatlari)  o‘z  ichiga 

nimalarni oladi? 

•  Uy  xo‘jaliklari  byudjetlari  xarajatlarining  muhim  elementi 

sifatida  majburiy  to‘lovlar  va  ixtiyoriy  badallarning  o‘sish 

tendensiyasiga ega ekanligi qanday omillar bilan bog‘langan? 

•  Davlat  moliyasining  taqsimlash  funksiyasi  dorasida  jismoniy 

shaxslarning  daromadlari  va  mulkidan  olinadigan  soliqlar  qanday 

muhim vazifalarni yechishga xizmat qiladi? 

•  Uy  xo‘jaliklarining  jamg‘armalari  qachon  paydo  bo‘ladi  va 

uning asosida qanday ziddiyat yotadi? 

•  Jamg‘arma  munosabatlari  sohasida  qanday  ko‘p  tomon-

lamali aloqalar, manfaatlar, maqsadlar vujudga keladi va qo‘shilib 

ketadi? 

•  Uy  xo‘jaliklarining  jamg‘armalarini  shakllantirish  va  ulardan 

foydalanish nimalar bilan belgilanadi? 

•  Jamg‘armalar  hajmining  o‘zgarishiga  qanday  holatlar  ta’sir 

ko‘rsatadi? 

•  Jamg‘armalarni  qanday  turli  belgilarga  ko‘ra  tasniflash 

mumkin? 

•  Jamg‘arish(ma)  jarayonining  maqsadlariga  ko‘ra  jamg‘ar-

malarni nimalarga ajratish mumkin? 

•  Sabablari nuqtayi nazaridan uy xo‘jaliklari jamg‘armalarining 

qanday ko‘rinishlari bo‘lishi mumkin? 

•  To‘plash  shakllari  bo‘yicha  uy  xo‘jaliklari  jamg‘armalarining 

qanday shakllari mavjud? 

•  Jamg‘armalarning  bog‘langan  (tashkil  qilingan)  shakllari 

qanday turli ko‘rinishlarda namoyon bo‘lishi mumkin? 

•  Hozirgi  paytda  uy  xo‘jaliklarida  mablag‘larni  jamg‘arish 

jarayonida 

ko‘zga 

tashlanayotgan 

ijobiy 

tendensiyalarni 

tushuntirib bering.  

 

 

 

689 

Bu  sohadagi  barcha  imtiyozlarni  qonuniy  tarzda  tartibga 

keltirish  eng  kamida  quyidagi  uch  vazifaning  yechilishini  ko‘zda 

tutadi: 

•  imtiyozlarning  taqdim  etilish  shakllarini  o‘zgartirish  (natural 

imtiyozlarni  pul  kompensatsiyalari  bilan  almashtirish)  va  byudjet 

resurslarining  cheklanganligi  uchun  moliyalashtirilishining  iloji 

bo‘lmagan ko‘plab imtiyozlarni bekor qilish; 

•  obyektiv  ravishda  muhtoj  bo‘lgan,  kasbiy  me’zonlari  va 

alohida  xizmatlari  belgilari  bo‘yicha  manzilli  qo‘llab-quvvatlashga 

o‘tish; 

•  sotsial  qo‘llab-quvvatlash  choralarining  moliyalashtirish 

manbalarini qat’iy chegaralash. 

Yuqorida 

keltirilgan 

vazifalarning 

bajarilishi 

sotsial 

transfertlarni  (to‘lanmalarni)  taqdim  qilishning  yangi  modellariga 

o‘tishning  samarali  adaptatsion  (moslashuvchan)  shakllaridan 

foydalanishni talab qiladi. 

Tadbirkorlik faoliyatidan olinadigan daromadlar uy xo‘jaliklari 

daromadlarining  tarkibiy  tuzilishida  navbatdagi  muhim  manba 

bo‘lib  xizmat  qiladi.  Bunday  daromadlarning  tarkibiga  xususiy 

biznesni yuritish va uy xo‘jaligida to‘plangan mulkning (boylikning) 

kamayishi  bilan  bog‘liq  bo‘lmagan  holda  vujudga  keluvchi 

daromadlarning  har  qanday  shakllari  kiradi.  Bu  daromadlar 

biznesning  tashkil  qilingan  (qayd  etilgan  korxona)  va  tashkil 

qilinmagan shakllari doirasida vujudga keladi. 

Keyingi  yillarda  uy  xo‘jaliklarining  daromadlari  tarkibida 

mulkdan  olinadigan  daromadlarning  salmog‘i  oshib  borayotir. 

Bunday  daromadlar  uy  xo‘jaliklarining  mulkida  bo‘lgan  moliyaviy 

va  nomoliyaviy  noishlab  chiqarish  aktivlaridan  foydalanish 

natijasida  vujudga  keladigan  pul  daromadlaridan  iborat.  Bunda 

moliyaviy  aktivlardan  olinadigan  daromadlar  pul  mablag‘larini 

bank  omonatlariga,  qimmatli  qog‘ozlarga,  xorijiy  valyutalar  bilan 

operatsiyalarga 

joylashtirish 

natijasida 

vujudga 

keladi. 

Nomoliyaviy noishlab chiqarish aktivlardan olinadigan daromadlar 

uy  xo‘jaliklariga  tegishli  bo‘lgan  uy-joy  binolari  va  yer 

uchastkalarini sotish yoki ijaraga berish natijasida paydo bo‘ladi.  

Shunday  qilib,  ko‘rinib  turibdiki,  uy  xo‘jaliklarining  mulkdan 

olinadigan daromadlari quyidagi ko‘rinishlarda amal qiladi: 

•  foizlar; 

•  dividendlar; 

•  rentalar. 

---

690 

Moliyaviy  vositachilik,  fond  bozori,  patent  huquqi  bozori, 

xususiy  mulkchilik,  shu  jumladan,  erga  bo‘lgan  xususiy 

mulkchilikning  rivojlanishi  uy  xo‘jaliklari  daromadlarining  umumiy 

summasida mulkdan olinadigan daromadlarning yanada o‘sishiga 

olib kelishga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. 

Uy  xo‘jaliklari  turli  guruhlari  daromadlarining  tarkibi,  tarkibiy 

tuzilmasi  va  dinamikasi  bir-biridan  keskin  farq  qilishi  mumkin. 

Bunda  daromadlarning  tabaqalanishi  juda  ko‘p  obyektiv  va 

subyektiv  omillar  ta’siri  ostida  sodir  bo‘ladi.  Ularning  eng 

asosiylari quyidagilardir: 

•  mulkchilik omili (uning noteng taqsimlanganligi); 

•  oilaviy  sotsioiqtisodiy  ahvol  (oilaning  kelib  chiqishi,  a’zolar 

soni, ijtimoiy maqomi, to‘plangan boyligi; 

•  inson  kapitaliga  qo‘yilmalar  (ma’lumoti,  malakasi,  kasbiy 

mahorati, ularning o‘sish salohiyati). 

Farovonlikning  umumiy  darajasiga  bog‘liq  bo‘lmagan  holda 

daromadlarning  tabaqalanganligi  barcha  mamlakatlar  uchun  xos. 

Jamiyatda  jami  daromadlarning  taqsimlanishidagi  notenglikni  Jini 

koeffitsiyenti  (daromadlarning  kontsentratsiyalashuvi  indeksi) 

yaqqol 

ko‘rsatadi. 

Uning 

umumiy 

ko‘tarilishi 

(yuqoriligi) 

jamiyatning  chuqur  ijtimoiy  qatlamlarga  bo‘linganligidan  darak 

beradi. Ijtimoiy takror ishlab chiqarishning o‘sishi, ijtimoiy-iqtisodiy 

rivojlanishda  barqaror  ijobiy  tendentsiyalarning  shakllanishi, 

daromadlarni  davlat  tomonidan  tartibga  solishning  samarali 

instrumentlari,  kambag‘allikni  ogohlantirish  mexanizmlari  uy 

xo‘jaliklarida  ega  bo‘lingan  real  pul  daromadlarining  o‘sishiga, 

daromadlarning notengligi muammosini yumshatishga o‘z ta’sirini 

ko‘rsatadi.