Таълими ходимларини қайта

Тенгламалар

Тенгламалар устида ишлаш жараѐни қуйи синфда ўтилган материални такрорлаш мақсадида компонентлар ҳамда қўшиш ва айириш амаллари натижалари орасидаги ўзаро мосликни кўрсатувчи кўрсатмали кўргазмалардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Бунга асосланган ҳолда хулосалар эсга солинади, ўқувчилар бу хулосалардан х + 48 = 90, х — 27 = 33 кўринишидаги тенгламаларни ечишда, шунингдек, номаълум компонентларни топишга доир масалани ечишда фойдаланадилар. Бу вақтга келиб ўқувчилар лотин алифбосининг ҳарфлари (а, б, , к, д, м) билан тенгламалардаги номаълум сонни белгилаш орқали танишадилар.
„Кўпайтириш ва бўлиш― мавзусини ўрганишда аввал компонентлар билан кўпайтириш амалининг натижаси, кейин компонентлар билан бўлиш амалининг натижаси орасидаги ўзаро боғланиш махсус қаралади.
Ўқувчилар аввал ўзаро боғланишнинг хусусий ҳолларини қарайдилар. Масалан, ўқувчиларга парта устига 2 та доирачадан 4 марта қўйишни буюрилади.

• 
  Ҳаммаси бўлиб нечта доирача қўйдингиз? (8 та.)
  
• 
  Бу мисолда сонлар нима деб аталади? (Кўпаювчи, кўпайтувчи, кўпайтма.)
  
• 
  Энди парта устидаги доирачаларга қаранг ва бўлишга доир 2 та мисол тузинг (8 : 2=4, 8 : 4=2). Бу мисолларни кўпайтиришга доир мисол билан таққосланг. (Биринчи мисолда кўпайтма 8 ни кўпаювчи 2 га бўлинди ва кўпайтувчи 4 ҳосил қилинди, иккинчи мисолда эса кўпайтма кўпайтувчига бўлинди ва кўпаювчи ҳосил қилинди.)
  

Келтирилган мисолларга ўхшаш бир неча мисолларни ечиш натижасида ўқувчилар умумий хулосага келадилар ва уни ифодалайдилар: агар кўпайтмани кўпайтувчилардан бирига бўлсак, иккинчи кўпайтувчи ҳосил бўлади. Бу хулосадан махсус машқларни бажаришда фойдаланилади.
Биз айирим тенгламаларни ечишни биламиз. Энди номаълум сонлар орасидаги боғланишларни кўриб чиқамиз.

Тенглик ва тенгсизликларни ўқитиш методикаси

1. 
   Сонли тенглик ва тенгсизликларни ўқитиш методикаси
   

Янги дастур бўйича ўқувчиларга сонларни таққослаш, ифодаларнинг
<, >,  эканлиги муносабатларини бериш мақсадида ана шу саволлар билан таништириш муҳим ўрин эгаллайди.
Иккита тенг сон ѐки иккита ифоданинг қийматлари тенг бўлса, улар орасига тенг белги қўйилади. Шунингдек, икки сон тенг бўлмаса, ѐки икки ифода ва уларнинг қийматлари тенг бўлмаса, бўлар орасига тенгсизлик белгиси қўйилади. Шунинг учун энг аввало ўқувчиларга ишончли тенглик ва тенгсизликлар ҳақида тушунча бериш керак.
Тенглик ва тенгсизлик билан таништириш сонларни номерлаш ва арифметик амаллар билан боғланган. Сонларни таққослаш энг аввало тўпламларни таққослаш билан, яъни тўпламларниг бир қийматли мослигига боғлаб тушунтиради. 10, 100, 1000 ичида сонларни номерлаш ва таққослаш орқали қуйи синфларда тенглик ва тенгсизлик тушунчалари келтириб чиқарилади.
Мисол. 75 > 48 деганда 7 та ўнлик 4 та ўнликдан катта деган мазмунда тушутирилади.
Миқдорларни ўлчашдаги таққослашда сонларни бир хил миқдорларга келтириб, кейин таққослаш мумкинлиги 1-4 синфларда берилади. Мисол.

1. 
   тенг сонлар билан алмаштиринг:
   

7 км 500 м  ... м, 3080 кг  ... т, 2) ѐзув тўғри бўлиши учун сонларни танланг: ...соат < ...мин, ...дм... см, ...т > ....ö. ... кг.

3. 
   шундай исмли сонларни қўйингки, тенглик ѐки тенгсизлик тўғри бўлсин: 35 км  35000..., 16 мин >... сек, 17 т 5 с  17500
   
4. 
   тенгсизликларнинг тўғри ѐки нотўғри эканлигига қараб сонлар орасига белгилар қўйинг.
   

4т 8с ... 4800 кг, 100 мин ... 1 соат 50 мин, 2 м 5дм ... 250 см.
1-синфда амалларни 10 ичида бажаришда тенглик ва тенгсизликларга кўпроқ тўхталади.
Мисол. 3  1 >3, 3-1< 3, 3  3 ва ҳоказо.
Шу тарзда бошланғичнинг юқори синфларида ўтилган тенгламаларни ва тенгсизликларни умумлаштириб, а  в, а>в, а<в каби хулосаларни келтириб чиқаради. Энди сонли ифодадларниг тенглиги ва тенгсизлигига қадам қўйилади.
Мисол. 64 > 6  3, (120:3  4) < 12•6

2.