Таълим вазирлиги

5-§. Васийлик ва ҳомийлик 
Рим давлатида ви1 шпб — ўзига ўзи хўжайин, яъни озод бўлган Рим 
фуқаролари ҳамда шу давлат ҳуқуқида истиқомат қилиб турган шахслар 
ўзининг касаллиги ёки бошқа ҳолатлари билан боғлиқ бўлган ҳолларда, 
ўзининг фуқаролик ҳуқуқ лаёқатларини амалга оширувчи шахсларнинг ёрдам 
беришига мажбур бўлганлар. Ана шу мақсадларни амалга ошириш учун 
вояга етмаган шахслар, енгил табиатли хотинлар, эри ўлаётган пайтда 
васиятномада хотинига ким васия бўлишини тайинлаб кетган ҳолда —бу 
хотинга, ақли норосо бўлган шахсларга васий тайинланган. 
Васийнинг ваколати ўзига ўзи,хўжайин бўлган шахснинг касаллиги ёки 
бошқа ҳолатлари туфайли, ўз мулкини қўриқлай олмаслиги, бошқариш ёки 
уни тасарруф эта олмаслиги, унинг жисмоний ёки маънавий томонидан 
қилинаётган ҳаракатларини тушуниб ета олмаётганлиги сабабли бу 
ҳаракатларни қонуний асосда амалга оширишдан иборат бўлган. 
Ота ҳукмронлиги институтининг яхши ишламаганлиги, ўз қўли остидаги 
шахсларнинг ҳуқуқларини химоя қила олмаслиги ҳам васийлик ва 
ҳомийликни келтириб чиқарган. 
Васийлик Гай институциясига ва XII жадвал қонунларига асосан, 
хотинлар устидан 25 ёшгача, ҳатто васиятномада то турмушга чиқмагунча 
деган сўз ва муддат бўлса турмушга чиққунгача, айниқса хотинлар пул ва 
ашёларга ўч бўлганлигини, уларнинг табиати енгилроқ эканлигидан келиб 
чиқиб васийлик тайинланган. 
Васийлик ота —она қарамоғидан маҳрум бўлган шахсларга ҳам 
тайинланган. Кўпинча у магистрат томонидан, тайинланган, аммо васий 
ўзининг касаллиги, ёши, давлат хизмати ёки ҳарбий хизматларни важ қилиб 
ўз ваколатидан соқит бўлиши мумкин бўлган. 
Васий фақат ўз васийлигида бўлган шахснинг манфаатини кўзлаб 
ҳаракатларни амалга ошириши лозим бўлган. Ўзининг манфаати учун бирор 
—бир ҳаракат қилинса ёки васийликда бўлган шахснинг мулкини, уйини ёки 
бирор ашёни сотиб, васийлигида бўлган шахсга зарар еказган бўлса, даъво 
қилиш лозим бўлиб, етказилган зарар тўлиқ васийдан тўлатгириб олинган. 
Васийнинг бурчи васийлигида бўлган шахс томонидан тузилган 
шартнома ва мажбуриятларни тасдйқлаш, шартнома тузиш учун маслаҳатлар 
бериш ёки олдиндан келишиб олиш масалаларини ҳал қилишдан иборат 
бўлган. 
Император Север (195 йил) даврига келиб васий ўз васийлигида бўлган 
шахснинг қишлоқ ерларини ёки шахардаги ерларини сотиш ёки гаровга 
қуйиши тўлиқ асосда ман этилган. Улардан ташқари васий ва унинг 
ҳомийлигадаги бўлган шахслар ўртасида никоҳ тузишларига ҳам йўл 
қўйилмаган. 
Рим давлати ҳуқуқи тарихида васийликдан ташқари хомийлик ҳам 

---

мавжуд бўлган. 
Ҳомий — (кура) вояга етган шахслар томонидан ўз мулкини бошқара 
олмаётган, ақли норосо, жисмоний томонидан камчилиги бор шахслар ёки 
қилган ҳаракатларини тўлиқ тушуниб ета олмайдиган шахсларга 
тайинланиларди. 
Ҳомий кўпинча васий томонидан ўз ваколатини бажара олмаганлиги ёки 
васиятномада кўрсатилган шартларни, вазифаларни интизомсиз, ёмон 
ноқулай асосда бажарганлиги натижасида васийнинг ўрнига тайинланиб 
қўйиларди.