Таълим вазирлиги

8-§. Умумий мулк ҳуқуқи 
Қадимги Рим ҳуқуқида юристлар умумий мулк ҳуқуқи бир объектга ёки 
бир ашёга бўлиши мумкин эмас деган дастлабки тушунчаларга эга 
бўлганлар. 
Лекин Рим давлати иқтисодий — ижгамоий муносабатларининг 
ривожланиши ва такомиллашиши натижасида ҳамда шартнома амалиётидан 
келиб чиққан хрлда, айниқса ширкат бирлашмаларининг ва бошқа 
корпорацияларнинг шартномали муносабатлари, умумий асосда бир неча 
шахсларга тааллуқли бўлган мероснинг бўлинмаслиги тартиблари, ҳар бир 
шахснинг умумий мулкдаги ҳиссаларини аниқлаш, мулкнинг кимга 
тааллуқли эканлигини эътироф этиш муносабатлари умумий мулк ҳуқуқи 
институтининг вужудга келишини тақозо этган. 
Қадимги Рим юристларидан Квинт Муций Сцевола бир мулкнинг, 
ашёнинг бир неча шахсларга тааллуқли бўлишини тан олиб, ҳар бирининг 
идеал ҳиссаларга эга эканлигини исботлаб берган. 
Цельза юристнинг ўғли Цельз фикрича, иккала шахснинг ёки бир неча 
шахсларнинг бир мулкка нисбатан умумий мулк ҳуқуқи бўлиши мумкин 
эмас. Ҳеч қандай шахс бир предметнинг маълум қисмига мулкдор бўлиши 
мумкин бўлмаган, аммо шу ашёга, мулкка ҳар бир шахснинг идеал асосда 
ҳиссаси бўлиши ёки бўлинмайдиган мулкка нисбатан мулк ҳуқуқи бўлиши 
мумкин деб ҳисоблаган. 
Умумий мулк ҳуқуқи деб Рим фуқаролик ҳуқуқида бир ашёнинг бир 
нечта субъектларга биргаликда тааллуқли эканлигига тушунилган. Умумий 
мулкнинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд бўлган: 
1. Фойдаланиш мақсадига муносиб бўлшшгаи ўзгартирмайдиган ҳолда 
тақсимланиши мумкин бўлмаган ёки бўйича тақсимланиши мумкин 
бўлмаган, икки ёк'1 ортиқ шахсларнинг мулк ҳуқуқига ўтган мо^ 
5иргаликдаги умумий мулк деб аталган. (Бўлинмайдиган к:иритилган). 
Мулк ҳуқуқи эгаларидан ҳар бирининг, уларга г|!ГШ|1 бўлган умумий 
мол —мулкдаги улушлари аниқ белгцлаб ҚЎ**ИЛ"11| бўлса, бундай мол —
мулк улушли (ҳиссаларга бўлин"1^111'1 бўлинадиган умумий мулк ҳуқуқи 
деб аталган. 
Умумий мулк ҳуқуқи барча қатнашчилари ёкц суб1.«'|СТЛ''''И билан 
биргаликда келишиш асосида бошқарилган Ҳ<'Р '' шахснинг умумий мулкка 
қўшган ҳиссалари ҳар хил бўл!'1'1' 
Қўшган ҳиссаларига қараб олинадиган фойД/|Ла'''С тақсимлаганлар ва 
зарарлар келиб чиқса, ҳар бир ш^1*0111"1 қўшган ҳиссасига қараб 

---

мутаносиб асосда зарарни Қопла1''нла' Умумий мулк икки қисмга, яъни 
улушларга бўлинми^1^1^ ' яъни биргаликдаги, ҳамда улушларга бўлинадигац 
мул^^Р^' иборат бўлган. 
Умумий мулк ҳуқуқи муайян мол —мулкка нисбатя^ ^' нечта 
субъектларнинг мавжудлиги ҳамда тегшдлилиги ^ил' ифодаланган. 
Бу мулкнинг субъектлари бир неча шахслардан Ибо1"' бўлар экан, улар 
бошқа шериклари, яъни субъектл''' Рн розилигини олмасдан бирон —бир 
ҳаракатни амалга ';?И''И олмас эди. Лекин ҳар бир субъект, умумий мулкдаги 
"У*1' улушидан келиб чиқиб, ўз улушини қайтариб олигц ёки '/>оШ , 
шахсларга ўтказиш, мулкни бўлиш каби муносабатларни ''мад1 оширишни 
талаб қилиш ҳуқуқига эга эдилар. 
Умумий мулк ҳуқуқининг қатнашчилари умумий мУ^^' ҳар бири 
ўзининг қўшган улушига қараб уларга эгалик //ил'"'' хамда фойдаланиш 
ҳуқуқига эга эдилар. 
Рим қулдорчилик давлатининг синфий даврига умумий мулк ҳуқуқи 
субъектлари умумий мулк а мавжуд бўлган муносабатларни ўз қўшган 
ҳиссал^ри а. ёки миқёсидаги бошқарувни амалга оширар, ҳамда 
ўзгартиришлар киритиши лозим бўлса, бошқа шерикла рухсатини 
розилигини олган ҳолда тартибга солинарди 
Бу ҳолда озчилик, кўпчиликка буйсунарди. Шу даБ^ к машҳур юристи 
Сабин шундай деган эди: «Умумий ^У^ Ҳуқуқига оид бўлган мулк, ашё 
бўйича тарафлаҒ>НИ' а розилигисиз хеч қандай муносабатларни амалга 
ош^^И ц мумкин эмас. Чунки бу мулкий ҳуқуқнинг бошқа субъек^ла* .а ўз 
розилигини бермасалар, улар таъқиқлаш принципини ^^ ошириш ҳуқуқига 
эгадирлар» деб ҳисоблаган.