Таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

МАРКЕТИНГ 
Хатти-ҳаракатга 
раҳбарлик 
Хулқ-атвор ва 
фикрлаш тарзи 
Ёндашувнинг 
концептуаллиги 
Истеъмолчи ва 
унинг 
эҳтиѐжларига 
йўналтирилганлик 
Ишбилармонлик хулқ-
атвори этикаси 
Истеъмолчилар 
эҳтиѐжларини 
қондириш 
Эҳтиѐжларни 
тўлароқ қондириш 
имкониятларини 
излаш 
Истеъмолчи, 
жамият ва ишлаб 
чиқарувчи 
манфаатларига 
риоя қилиш 
Бозор фаолиятининг
услубий асослари 
Амалий хатти-
ҳаракатлар учун 
услубият 
Хатти-ҳаракатларни 
муайян мақсадли 
вазифаларни бажаришга 
жалб килиш 
Ташаббускорлик ва 
тадбиркорликни 
ривожлантириш 
омиллари 
1.1-расм. Маркетинг тизими

---

15 
Ишлаб чиқарувчи ѐки 
хизмат кўрсатувчи 
ташкилот 
товар ѐки хизматлар 
чиқарувчи ва тақдим 
этувчи компания ѐки 
киши
Якуний истеъмолчи 
шахсий истеъмол учун 
товар ѐки хизматларни 
сотиб олувчи оила ѐки 
шахс 
Истеъмолчи -ташкилотлар 
ўз фаолиятида 
фойдаланиш учун 
товар ва хизматларни 
сотиб олувчи 
ташкилот ва шахслар 
Улгуржи савдо
маҳсулотни чакана 
савдода ѐки саноат 
ташкилотлари ва тижорат 
корхоналарига кайта сотиш 
учун харид қилувчи 
ташкилот ва шахслар 
Маркетинг бўйича 
мутахассислар 
муайян маркетинг 
функцияларига 
ихтисослашувчи 
ташкилот ва шахслар
Чакана савдо 
фаолияти товар ва 
хизматларни якуний 
харидорларга сотиш 
билан боғлиқ бўлган 
ташкилот ва шахслар
Асосий 
маркетинг 
субъектлари
1.2.-расм. Маркетинг функцияларини бажарувчилар 
қилишига қарамай, улар турли усуллар ѐрдамида бажарилиши 
мумкин. Шу боисдан «маркетингнинг субъектлари кимлар?» деган 
саволга қуйидагича жавоб берамиз. 
Маркетинг субъектлари ишлаб чиқарувчилар ва хизмат 
кўрсатишни 
ташкил 
этувчилар, 
улгуржи 
ва 
чакана 
савдо 
ташкилотлари, 
маркетинг 
бўйича 
мутахассислар 
ва 
турли 
истеъмолчилардан иборат. Юқоридаги расмда кўрсатилгани каби, 
уларнинг ҳар бири ўз ролига эга. Шуни қайд этиш жоизки, маркетинг 
функцияларини бажариш учун жавобгарлик турли усуллар ѐрдамида 
тақсимланиши мумкин. 
Кўплаб сабабларга кўра битта субъектнинг ўзи одатда барча 

---

16 
маркетинг функцияларини бажара олмайди: 
кўплаб ишлаб чиқарувчилар тўғридан-тўғри маркетинг учун 
керакли молиявий ресурсларга эга бўлмайди (ҳаттоки "Дженерал 
моторс" фирмаси ҳам барча маркетинг функцияларини бир ўзи 
бажаришни зиммасига ола олмайди); 
тўғридан-тўғри маркетинг кўпинча ишлаб чиқарувчилардан 
бошқа фирмаларга мос келувчи маҳсулот ѐки хизмат кўрсатишни 
талаб этади; 
ташкилот айрим маркетинг функцияларини бажаришни 
истамаслиги ѐки бажара олмаслиги ҳамда бунинг учун маркетинг 
бўйича мутахассисларни излаши мумкин (кўплаб компаниялар 
ихтисослашган 
реклама 
агентликлари 
хизматларидан 
фойдаланадилар; 
маълумотлар 
тўплаш 
ва 
таҳлил 
қилиш, 
сўровномалар тузиш учун тадқиқотчи ташкилотларга мурожаат 
қиладилар); 
кўплаб 
ташкилолар 
айрим 
маркетинг 
функцияларини 
бажариш учун жуда кичиклик қилади; 
кўплаб товар ва хизматлар учун олдин ишлаб чиқилган 
усуллар мавжуд бўлиб, уларни айланиб ўтиш қийин; 
кўплаб истеъмолчилар маблағларни тежаш мақсадида катта 
миқдорда харидларни амалга оширадилар ва ҳоказолар учун 
белгиланган мақсадларга юқори иқтисодий самара билан эришиш 
воситасини қабул қиладилар.
Товар 
ѐки 
хизматни 
ишлаб 
чиқарувчилар 
маркетинг 
тадқиқотлари натижаларидан келиб чиқиб, ўз режаларига бозор 
конъюнктураси ўзгаришларига мос равишда ўзгартиришлар киритган 
ҳолларда 
маркетинг 
корхона 
фаолиятини 
узоқ 
муддатли 
режалаштириш учун асос бўла олади. 
Хизматлар бозори шу хизматларнинг ўзига хос жиҳатлари товар 
ва хизматлар маркетингининг хусусиятларини белгилаб беради. Бу 
ерда товар ва хизматларни ҳаракатлантириш бўйича самарали сиѐсат 
юритиш учун корхонанинг ўз нуқтаи назарини аниқ белгилаш ҳамда 
сотув учун қулай шароитлар яратиш муҳим аҳамият касб этади.