Таълим вазирлиги низомов Шухрат Рашидович

2.6-расм. КФ-42-ЗУ маркали устунда ҳосил бўлган дарзларнинг схемаси (пунктир чизиқлар билан консол қисми кўрсатилган).


2.1-жадвал.

Дарзларнинг тартиб рақами	aсrсmax, мм	^hсrс1, см	^bсrс, см	hсrс2, см	^hсrс, см	hсrс/h
Тр-1	0,20	16	40	13	16	0,40
Тр-2	0,20	18	40	18	18	0,45
Тр-3	0,40	19	40	11	19	0,47
Тр-4	0,35	18	40	16	18	0,45
Тр-5	0,30	17,5	40	15	17,5	0,44
Тр-6	0,40	17	36	-	-	-
Тр-7	0,10	18	40	12	18	0,45
Тр-8	0,05	16,5	25	-	-	-

Устун узунлиги 4,2 м; кўндаланг кесими h_τ×b=40×40см. Бетон синфи В40, бўйлама арматура А-III 4Ø32. Дарзларнинг сони 8 та, дарзларнинг очилиш кенглиги 2.6-расмда кўрсатилган. Устуннинг ѐн томонлари бўйича дарзларнинг тарқалиши узунлиги 2.1- жадвалда келтирилган.

Ечиш
N ^ҳис=3635,6 кH (ξ>ξ_R)

Тр-6 ва Тр-8 дарзларни қараб чиқамиз (2.1-жадвал, поз.6,8)

^hcrc,6
6,5см;
^hcrc,8
0,8см;

hcrc h
0,10,
^hcrc h
0,02,
h
яъни _h
^0,15 дан кичик, 1-п.га асосан К

сrс
= 1.

Бундан ташқари, Тр-6 ва Тр-8 дарзлар юк кўтариш қобилиятини пасайтирмайди ва ҳисобларда қатнашмайди.
К_сrс- коэффициентини аниқлаш.

2.7-расм. h_сrс/h(b_сrс/b) га нормал дарзли сиқилувчи элементларнинг боғлиқлик коэффициенти К_сrс (α_сrс=0,40мм ва h_crc/h=0,443, К_сrс=0,858 бўлганда: а-ℓ₀/h=0-0,2; б- ℓ₀/h=0,2-0,5; 1-а_сrс=0,1мм; 2-а_сrс=0,2 мм; 3-а_сrс=0,3мм; 4-а_сrс=0,4 мм; 5-а_сrс=0,5 мм ҳоллар учун).

2.1-жадвал маълумотлари бўйича
_amax
0,40мм
ва h_crc/h=0,443, эканлигини

топамиз, устун лойиҳавий ҳолатда эҳтимолий эксцентриситет билан ишлайди.

6. 
   а- расмдаги график бўйича К_счс ни қолган дарзлар учун аниқлаймиз. Шундай қилиб, дарзли устуннинг юк кўтариш қобилияти қуйидагига тенг
   

N_ѐр=3635,6•0,858=3119,3 кH
Устуннинг юк кўтариш қобилияти 16.5% камайди.

2. 
   мисол. Устунни қолипдан кўтаришда (устунни қолипдан ажралиш жараѐни) унда дарзлар пайдо бўлган (2.8-расм).
   

2.8-расм. Устунда дарзларнинг схемаси
(Пунктир чизиқлар билан консол жойлашган жой кўрсатилган. Дарзлар атрофидаги рақамлар - α_сrс- қийматлари, мм).

Ёриқлар сони 3та, улардан биттаси (Тр-1) қия. Дарзнинг қиялик бурчаги Тр-1 55^о. Устун узунлиги 4,2 м, кўндаланг кесим юзаси 50х40 см. Бетон синфи В25, бўйлама

арматура А-III 4Ø28. М^ҳис_ич.куч = 457 кH.м; М^ҳис_{таш.куч}=403кH.м (ξ>ξ_R). Устун эҳтимолий эксцентриситет билан ишлайди.
Ечиш
Доимий ва қисқа таъсир этувчи юклар таъсирида дарзсиз устунда
^Мҳис _ич.куч 457кH.м > М^ҳис _{таш.куч} = 403кH.м.

Ушбу мисолда: ^l
b
^{10,5  15} . Ҳисоблашни хавфли ҳисобланган қия Тр-1

ѐриқ учун амалга оширамиз.
φ_сrс-1 =55^о; 15^о <φ_сrс-1<75^о (1,2 п.га қ. 2.1-жадвал, 1-п). Дарзларнинг тарқалиш узунлигини 6-п. га асосан топамиз.
_bсrс1=290· cos(90^о -55^о)=290·0,819=238 мм; b_сrс2=240·cos(90^о -55^о)=240·0,819=197 мм;

^bcrc
218мм;
^bcrc
0,55

α_сrс=0,1 мм ва b_сrс/b=0,55 ҳол учун 2.9-расмдаги график бўйича юклар эҳтимолий эксцентриситет билан қуйилганда қия дарзлар учун коэффициент К_сrс=0,94 га тенглигини аниқлаймиз. У ҳолда М_сrс = М^ҳис_ич.куч × К_сrс= 457×0,94 = 430кH.м > M^ҳис = 403 кH.м.

Шундай килиб, очилган дарзлар чегаравий ҳолатда бўлиб, устуннинг юк кўтариш қобилиятига хавф тўғдирмайди.

2.9-расм. h_сrс/h(b_сrс/b) га нормал дарзли сиқилувчи элементларнинг боғлиқлик коэффициенти К_сrс (h_сrс/h(b_сrс/b) га нормал дарзли сиқилувчи элементларнинг боғлиқлик коэффициенти К_сrс (a-ℓ₀/h=0-0,0,1; б-ℓ₀/h=0,1-0,4; 1-а_сrс=0,05 мм; 2-а_сrс=0,1 мм; 3-а_сrс=0,15 мм; 4-а_сrс=0,2 мм ҳолатлар учун).

5. 
   Қайта ҳисоблаш ва текширув натижалари бўйича ҳисобот тузиш
   

Конструкцияни текшириш ишлари натижасида олинган кўрсаткичлар бўйича қайта ҳисоблаш бино ѐки иншоотнинг эксплуатацион яроқлилигини ва мустаҳкамлигини якуний баҳолаш мақсадида бажарилади. Иншоотнинг яроқлилигини якуний баҳолаш учун қайта ҳисоблаш чегаравий ҳолатлар усулига мос равишда бажарилади. Бундай қайта ҳисоблаш натижасида конструкциянинг дастлабки параметрларига нисбатан ички кучларнинг ортиши, деформация ва кўчишлар аниқланади. Бунда қуйидаги иккита босқич ишлар амалга оширилиши зарур:

• 
  2.2 ва 2.3 параграфлардаги каби алоҳидаги конструкцияларнинг қайта ҳисоби;
  
• 
  алоҳида конструкцияларнинг қайта ҳисоби натижасида олинган натижалар асосида бинонинг зилзилабардошлиги чегаравий ҳолатлар усулига асосан аниқлаш.
  

Иккинчи босқич юқорида таъкидланганидек, махсус дастурий тизимлар ѐрдамида қуйидагича амалга оширилади.
Дастурий тизимларнинг ишлаш принципи чекли элементлар усулига асосланади.
Чекли элементлар усулига асосан, қаралаѐтган конструктив тизим бир қанча қуйи тизимларга, охир-оқибатда чекли элементлар деб аталувчи содда элементларга ажратилади [17].
Бунинг учун асосий тизим танланади ва қидирилаѐтган кўчишлар йиғиндиси, кейин эса мазкур нуқталардаги кўчишлар тенгламасининг, яъни
_RР ^{, (2.55)}
бу ерда { _n}- қидирилаѐтган, кўчишларнинг умумлашган матрицаси; [R_ж]- конструкциянинг бикирлик матрицаси;
{R_p}- юклар матрицаси, бунда

у ҳолда
R_Ж К
^RЖ .ЭЛ ^К
, (2.56)

_Rж 1 R_Р
^{К R}ж.эл ^К
1 R_P
, (2.57)

Чекли элементлар усулида Q=KR_ж.эл сифатида аниқланувчи кучлар матрицаси мавжуд, зўриқиш (ички кучлар) матрицаси эса матрица S=Q кўринишидаги ҳисоблар ѐрдамида аниқланади.
Агар барча матрицали операцияларни қаторга ѐйсак, кучлар матрицаси
қуйидагича аниқланади

S Q _n
^КRЖ .ЭЛ ^RЖ .ЭЛ ^{1 R}Р
^КRЖ .ЭЛ
^{К R}Ж .ЭЛ ^К
1 R_P
(2.58)

ѐки символик шаклда тизим элементлари учларидаги ички кучлар йиғиндиси қуйидаги кўринишда аниқланади:

_S (2.59)

бу ерда [R_ж]- берилган конструкциянинг бикирлик матрицаси.

2-босқичда конструкциянинг берилган параметрларини турли шикастланиш ва деформация ҳолатлари билан биргаликда ҳисоблаш амалга оширилади:


^S* (2.59*)

бу ерда [R_o]*- берилган конструкциянинг шикастланиш ҳолатдаги бикирлик матрицаси бўлиб, у қуйидагича топилади

_R0 * f R₀

бу ерда k- шикастланиш белгилари.

Бу босқичда шикастланиш белгилари дастлабки маълумотлар сифатида киритилади.
Иккала босқич ҳисоблаш ишлари тугагандан сўнг экспериментнинг биринчи ва иккинчи босқич натижалари таққосланади, бунда ички кучлар йиғиндиси ∑MQN = [S] нинг ўзгариши аниқланади,
0 ^,

Бу ерда чегаравий ҳолатлар бўйича тизимни ташкил этувчи ҳар бир конструктив элемент ҳолатига баҳо бериш имконияти туғилади.

Назорат учун саволлар:

1. 
   Бинони текширув натижасида техник хулоса нималардан иборат бўлади ?
   
2. 
   Конструкцияни ҳақиқий ўлчамлари ва юкланиш ҳолатида қайта ҳисоблашда нималар эътиборга олинади ?
   
3. 
   Контрукцияни қайта ҳисоблашда ЭҲМга мўлжалланган ҳисоблаш дастурларидан қай тарзда фойдаланилади ?
   
4. 
   Биринчи ва иккинчи босқич ҳисоблари нимага нисбатан таққосланади ?
   
5. 
   Бинонинг умумий техник ҳолати қандай аниқланади ?
   
6. 
   Эксплуатацияга қадар пайдо бўлган дарзлар ва у нималарга боғлиқ ?
   
7. 
   Сиқилувчи элементларда технологик дарз пайдо бўлиши сабаблари ва унинг юк кўтариш қобилиятига таъсири.
   
8. 
   Устунларни тайѐрлаш жараѐнида ҳосил бўладиган дарзлар ва уларни ҳисоблаш усули.
   
9. 
   Конструкцияни чегаравий ҳолатлар усули билан қайта ҳисоблаш қандай амалга оширилади ?
   

III-БОБ. БИНО КОНСТРУКЦИЯЛАРИНИ КУЧАЙТИРИШ. МУХАНДИСЛИК-ТЕХНИК ТАДБИРЛАР

1. 
   Қурилиш конструкцияларини кучайтиришнинг асосий