Таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Список использованной литературы. 

---

181 
1. Постановление Президента Республики Узбекистан Ш.Мирзиёева от 6 января 2018 года 
«О дополнительных мерах по дальнейшему углублению переработки овощей и фруктов и 
наращиванию мощностей для их хранения в 2018-2019 годах» ПП-2716; 
2.Бориев Х.Ч., Жораев Р., Алимов О. Хранение овощей и фруктов и предварительная 
обработка овощей. Ташкент, Мехнат, 2002. 
3.Маматов К. Заготовка и переработка (популярный справочник) ООО «ДИЗАИН-
ПРЕСС», 2011 г. 
 
 “ТАКРОРИЙ МАККАЖЎХОРИДАН СЎНГ ЭКИЛГАН ҒЎЗАНИНГ 
МИНЕРАЛ ЎҒИТ МЕЪЁРЛАРИГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ЎСИШ, РИВОЖЛАНИШИ 
ВА ҚУРУҚ МОДДА ТЎПЛАШИГА ТАЪСИРИ” (ТОШКЕНТ ВИЛОЯТИ 
МИСОЛИДА). 
Д.У.Ғофуров
Пахта селекцияси уруғчлиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий тадқиқот 
институти 
Мазкур илмий мақолада Тошкент вилоятининг типик бўз тупроқлари шароитида 
такрорий экин сифатида экилган маккажўхоридан сўнг экилган ғўзада N
250
P
175
K
125
кг/га 
меъёрида минерал ўғит меъёрлари қўлланилганда ўсимликни бўйи, ҳосил шоҳлари, кўсак 
сони ва қуруқ моддаси ортишига ижобий таъсир қилганлиги тўғрисида илмий натижалар 
келтирилган.
Бугунги кунда Республикамизда қишлоқ хўжалиги соҳасида олиб борилаётган 
ислоҳотлар натижасида янги деҳқончилик тизими вужудга келди. Ғўза якка ҳокимлигига 
барҳам берилиб, ғўза-ғалла, ғалла-ғўза-ем-хашак, ғўза-ғалла-сабзавот, ғўза-ғалла-дуккакли 
экинлар каби алмашлаб ва 1:1; 2:1 каби қисқа навбатлаб экиш тартиблари кириб келди. 
Натижада деҳқончилик амалиётида кузги буғдой суғориб деҳқончилик қилинаётган 
умумий майдоннинг 32-35%га, ғўза эса 43-45 %га экила бошланди. Бу эса аксарият 
ҳолларда бозор иқтисодиётининг талабларига жавоб берсада, деҳқончиликнинг бу янги 
тизимида ҳам тупроқ унумдорлигини сақлаш ва ошириш, такрорий экинларни танлаш 
муаммоси келиб чиқмоқда.
Бунинг асосий сабаблари тупроқнинг унумдорлигини оширувчи асосий омиллар, 
хусусан алмашлаб экиш тизимларини жорий этилмаётганлиги, ғалладан бўшаган 
майдонларга такрорий экин сифатида дон-дуккакли экинларини экмаслик, кўпроқ фақат 
маккажўҳорини экилиши, тупроққа асосий ишлов бериш тизимига тўлиқ амал қилмаслик, 
ҳайдов ва ҳайдов ости қатламларида тупроқ зичлашишини ортиши, экинлар структураси 
ва 
уларнинг 
ҳосилдорлигини 
тупроқ 
унумдорлигига 
монанд 
равишда 
муқобиллаштирилмаслиги, ўсимликларни озиқлантириш тартиблари ҳамда биомасса 
билан олиб кетилган озиқаларнинг тупроққа қайтарилиши каби ва бошка сабаблардир. 
Шундай экан деҳқончиликда тупроқнинг унумдорлигини ва ўсимликлар 
ҳосилдорлигини оширувчи такрорий экинларни танлаш, юқори ва сифатли ҳосил 
берадиган нав ва дурагайларни ўрганиш, уларни уруғчилик соҳасини ривожлантириш, 
чорвачиликни тўйимли озуқа билан таъминлаш, зироатларни навбатлаб экиш тизимини 
яратиш ҳамда қишлоқ хўжалик экинларини парваришлашнинг юқори самарали 
технологияларини ишлаб чиқиш айниқса, аҳоли зич жойлашган Тошкент вилоятининг 
суғориладиган типик бўз тупроқлари шароитида тупроқ унумдорлигига кузги буғдой 
ҳамда ғўзанинг ўсиш ривожланиши, қуруқ модда тўплаши ва ҳосилдорлигига дон 
экинлари ва маъдан ўғитларни меъёрларини таъсирини ўрганиш долзарб масала 
ҳисобланади. 
Республикамизнинг суғориладиган турли тупроқ иқлим шароитларида, ерлардан 
оқилона фойдаланиш, тупроқ унумдорлигини сақлаш ҳамда аҳолини кундалик озиқ-овқат 
талабларини қондириш мақсадида такрорий ва оралиқ экинларни ғўза алмашлаб экишда 
қўллаш бўйича асосан З.С.Турсунхўжаев, Болконов. А.С (1), Е.П.Горелов, И.Расулов (2), 

---

182 
А.Қашқаров, Н.Махмудов (3), М.Т.Тожиев Ж. Байкабилов (4), А.Иминов (5), И.Қарабоев 
(6) лар томонида ўрганилган бўлсада, лекин Тошкент вилоятининг суғориладиган типик 
бўз тупроқлари шароитида такрорий маккажўҳори экинининг сўнги таъсирини ғўзани 
ўсиш ривожланиши ва қуруқ модда тўплаши учун мақбул минерал ўғит меъёрлари 
бўйича етарлича маълумотлар берилмаган.
Биз кузги буғдойдан бўшаган майдонга такрорий экин маккажўхорини 
N
180
,P
120
,K
90
кг/га, ўғитлар меъёрларини қўллаб уларнинг келгуси йил ғўзани ўсиш ва 
ривожланиши ва қуруқ модда тўплашига таьсирини ўрганиш мақсадида тажриба 
ўтказдик. 
Тажриба собиқ ЎзПИТИ Марказий тажриба хўжалигида Тошкент вилоятининг типик 
бўз тупроқлари шароитида кузги буғдойда N
180
Р
120
К
90
кг/га минерал ўғитлар қўлланилди. 
Ушбу кузги буғдойда яратилган фонинига маккажўҳори юқоридаги минерал ўғитлар 
меьёрларига ғўзанинг 3 хил яъни, N
150
Р
105
К
75
; N
200
Р
140
К
100
ва N
250
Р
175
К
125
кг/га минерал 
ўғитлар қўлланилиб ғўзани ўсиш, ривожланиши ва қуруқ модда тўплаши бўйича 
тадқиқотлар ўтказилди. Тажриба “Дала тажрибаларини ўтказиш услублари” (2007) 
қўлланмалари асосида ўтказилди.
Изланишларда ғўзанинг 2-3 чин барг, шоналаш, гуллаш, ва пишиш даврларида 
феналогик кузатувлар олиб борилди. Ғўзанинг такрорий экинда ва қўлланилган маъдан 
ўғит меъёрларига боғлиқ ҳолдаги ўсиш ривожланиши хамда қуруқ модда тўплаши бўйича 
олинган маълумотлар вариантларда ғўза такрорий экиндан сўнг ғўзага N
150
P
105
K
75
кг/га 
меъёрда қўлланилганда 1-июнь куни бош поя баландлиги 12,0 см ни 1-июль 35,6 см ни ва 
августь ойда эса, 90,7 см ни ташкил қилган ҳолда, амалдаври охирида ҳосил шоҳлари 10,8 
донани кўсаклар сони 10,0 донани ташкил этган бўлса, бу вариантда ғўзани амал даври 
охирида бир ўсимликни қуруқ вазни 123 гр ни ташкил қилган бўлса, ўғитлар меъёрлари 
N
200
P
140
K
100
кг/га ортиши билан бу кўрсаткичлар мутаносиб равишда 12,4 см ва август 
ойида бир ўсимликни бўйи, 93,7 см ни хосил шоҳлари сони 11,3 донани кўсаклар сони 11 
донага тенг бўлиб, бир ўсимлик қуруқ вазни 135,2 гр ни ташкил қилди. 
Тадқиқотларимизда энг яхши кўрсаткичлар ғўзада N
250
Р
175
K
125
кг/га қўлланилган (3) 
вариантда эса, 1-июнь куни бош поя баландлиги 12,8 см июль ойида 37,8 см ни августь 
ойида бу кўрсаткич 94,6 см ни ташкил қилиб ғўзанининг амал даври охирида бир 
ўсимликнинг қуруқ вазни 137,4 гр ни ташкил қилди, бу вариантимизни қўлланилган 
минерал ўғит меърлари ғўзани генератив органларига ижобий таъсир қилганли кузатилди, 
жумладан, бу вариантда амал даври охирида ҳосил шоҳлари сони 12,1 донани, кўсаклар 
сони эса, 11,6 донани ташкил қилганлиги кузатилди.
Олиб борилан тадқиқотлардан шундай ҳулоса қилиш мумкинки, суғориладиган 
типик бўз тупроқлар шароитида кузги буғдойдан сўнг такрорий экин маккажўҳоридан 
кейин экиладиган ғўзани яхши ўсиши ва ривожланиши учун қўлланиладиган минерал 
ўғитларнинг йиллик меъёрлари N
250
Р
175
K
125
кг/га озиқлантириш, ғўзанинг мақбул ўсиб 
ривожланиши ва қуруқ модда тўплаши учун қулай шароит яратилиши кузатилди.