Таълим вазирлиги а.ҚОдирий номидаги жиззах давлат педагогика

 
Ключевые слова: образование, природа, экологическое образование, 
междисциплинарная связь, членство, преемственность. 
 
Annotations. Today, students' interest in the basics of any science is a complex 
didactic process that requires great psychological and pedagogical knowledge, skills and 
abilities of the teacher in organizing the educational process, creates interesting situations in 
the educational process. for the design of teaching using a variety of presentation techniques 
and the connection of disciplines. To achieve these goals, this article discusses environmental 
education, its importance, interdisciplinary environmental education and its role in student 
life. 
 
Key words: education, nature, environmental education, interdisciplinary 
communication, membership, continuity. 
O‘zbekistonRespublikasining 
ijtimoiy,iqtisodiyhamdasiyosiyrivojijamiyatdaekologikma’naviyatnishakllantiris
h bilan ham chambarchas bog‘liq. Zero, ekologik tarbiyaimkoniyatlari darajasi 
qanchalik yuqori bo‘lsa, kelajakdagi amaliy ishlarko‘lami samarali bo‘ladi. 
Xalqimizning moddiy farovonligi va turmushdarajasini yaxshilash, atrof-
muhitni muhofazaqilish mamlakatimizdaumumxalqishiga aylangan. 
O‘zbekistonRespublikasiKonstitutsiyasiningXIbob 
50-moddasida 
“Fuqarolar 
atrof 
tabiiy 
muhitga 
ehtiyotkorona 
munosabatda 
bo‘lishgamajburdirlar”, XII bob54-moddasida “Mulkdor mulkiga o‘z 
xohishichaegalik 
qiladi, 
undan 
foydalanadi 
va 
uni 
tasarruf 
etadi. 
Mulkdanfoydalanish ekologik muhitga zarar yetkazmasligi, fuqarolar, 
yuridikshaxslar 
va 
davlatning 
huquqlarini 
hamda 
qonun 
bilan 
qo‘riqlanadiganmanfaatlarini buzmasligi shart”, shuningdek,55-moddasida“Yer, 
yer ostiboyliklari, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy 
zahiralarumummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular 

---

203 
davlatmuhofazasidadir”, deb ko‘rsatilishi barcha fuqarolarga majburiyat 
yuklabqo‘ydi. 
Tabiatvajamiyattaraqqiyotiqonuniyatlarito‘g‘risidagiekologiyagaoidbilimla
rni o‘zlashtirishda o‘quvchilarga fanlararo ekologik tarbiyaberishniboshlang‘ich 
ta’lim jarayonidaolibborishmaqsadgamuvofiq. Boshlang‘ich ta’lim jarayonida 
o‘quvchilarga fanlararo ekologik tarbiyaberishda tabiat va uning oldidagi ongli 
munosabatlarga tayaniladi. 
Insonni 
qurshab 
turgan 
tabiat, 
uning 
paydo 
bo‘lishi 
va 
rivojlanishiqonuniyatlarini fahmlash ilmiy bilish amaliyotida katta ahamiyat 
kasbetadi. 
Tabiat 
doimiy 
harakatda, 
to‘xtovsiz 
o‘zgarish 
va 
rivojlanishdaligisababli kishilik jamiyati moddiy olam tadrijiy taraqqiyotining 
qonuniymahsuli hisoblanadi. Tabiat, inson va jamiyat o‘rtasidagi o‘zaro 
aloqadorliklar mavjud bo‘lgani uchun jamiyat taraqqiyotining turli davrlarida 
inson bilan tabiiymuhito‘rtasidagimunosabatlarturlichakechgan. 
Bugungi kun o‘quvchisini biror fan asoslariga qiziqtirishmurakkab didaktik 
jarayon hisoblanib, o‘qituvchidan ta’lim jarayoninito‘g‘ri tashkil etish 
masalalarida katta psixologik va pedagogik bilim,ko‘nikma va malakalar talab 
etilishi, ta’lim jarayonida qiziqarlivaziyatlarni vujudga keltirishning turli usullari 
hamda fanlar aloqadorligidan foydalanib ta’limni loyihalashtirishga 
imkonberadi.
Ta’limjarayonidafanlaraloqadorliginingahamiyatliligimashg‘ulotmuammosini 
bir nechta fan aloqadorligida o‘rganiladi, dars mavzusigaturli fanlar turlicha 
yondashadi, dars qiziqarli bo‘ladi, o‘quvchining birmashg‘ulot davomida 
o‘zlashtirgan axborotlari ko‘lami kengayadi, turlifanlaryuzasidanxulosa 
chiqarish imkoni shakllanadi, dars tashkiletishning optimal yo‘li hamda mustaqil 
fikrlashni amalga oshirishdaifodalaniladi. Ma’lumki, tabiat, uning tabiiy 
boyliklarini 
saqlash 
to‘g‘risidagi 
ma’lumotlarinsonniatrof-
muhit,undagio‘simlik,hayvon,suvvatuproqqa 
mehr-
muruvvatli,ularniasrashgachorlaydiganmazmun-mohiyatgaega. 
Shuningdek, 
ta’lim 
jarayonida 
ekologik 
tarbiya 
berishda 
turli 
fanlaro‘rtasidagibog‘lanishlardanfoydalanishjarayoni2qismdan–
ekologikta’limnifanlararoaloqadorlikdao‘zlashtirishhamdaekologiktarbiyani 
bevosita olib borishdan iborat.
Fanlararo ekologiktarbiyaberish–tabiatga nisbatan onglimunosabatni turli 
fanlar yuzasidan tabiat tuzilishi, rivojlanishi,o‘zgarishi, yer yuzidagi tirik 
jonzotlar holati, ularning bir-birlari bilanva atrof-muhit o‘rtasidagi bo‘lib 
turadigan munosabatlarini fanlararotahliletish hamda xulosalashdan iborat.
O‘quvchilarda fanlararo ekologik tarbiyani tahlil etish, ekologik mazmundagi 
fan mavzularini o‘rganish, fanlararova sinflararo bog‘lanish,ekologik tarbiyani 
shakllantirishning o‘quv fanlari tomonidan o‘rganish,fan mavzularini 
oddiylikdan murakkablik tomon o‘zlashtirish, ekologiktarbiyani shakllantirishda 
fan masalalarini yoritish, fanlararobog‘lanishning dars va darsdan tashqari 
mashg‘ulotlarini uyushtirish,fanlararo bog‘lanish yuzasidan tashkil etilgan 
mashg‘ulotda fano‘qituvchisiningimkoniyatlari hamda majburiyatlarini bilish 
asosidafanlararo ekologik tarbiya berish yo‘nalishlari belgilanishini 

---

204 
taqozoqiladi. Umumiy o‘rta ta’lim o‘quvchilarigafanlararo ekologik tarbiya 
berish yo‘nalishlari quyidagilarda namoyonbo‘ladi: 
boshlang‘ichsinflardafanlararoekologiktarbiyaberish; 
tabiiyfanlararoekologiktarbiyaberish; 
ijtimoiy-
gumanitarfanlararoekologiktarbiyaberish; 
aniqfanlararoekologiktarbiyaberish; 
umumkasbiyfanlararoekologiktarbiyaberish; 
maxsusfanlararoekologiktarbiyaberish. 
Boshlang‘ichsinfo‘quvchilarigafanlararoekologiktarbiyaberishningdidakti
ktalablarifanlararoaloqadorliknita’minlash, 
aniq, 
tabiiy,ijtimoiy-
gumanitarfanlararoekologiktarbiyaberishningshaklvauslublarinianiqlashvauzluks
izlikniamalgaoshirishdaniborat.O‘quvchilargafanlararoekologiktarbiyaberishnin
gdidaktiktalablariquyidagichaqo‘yiladi: 
1-4-
sinflaro‘quvfanlarininguzluksizliginita’minlash,kasbtanlashinie’tiborgaolish. 
Umumiyo‘rtata’limdidaktik 
talablari 
asosida 
quyidagi 
didaktiktamoyillarifodalanildi: 
• ekologik tarbiya berish uzluksizligi– fanlararo ekologik tarbiya berishni 
umumiy o‘rta ta’lim misolidata’minlash; 
• ekologik tarbiya berish uzviyligi– yuqorida qayd etilgan boshlang‘ich ta’lim 
turlari 
asosida 
inson, 
jamiyat 
va 
tabiat 
o‘zaro 
munosabatlarininguyg‘unlashuviasosidashakllantirish; 
• ekologiktarbiyaberishningtizimliligi– 
fanlararo 
ekologik 
tarbiyaberishningichkialoqavamunosabatlarinibelgilovchijarayonnio‘zarobog‘
langan holdaifodalash; 
• ekologiktarbiyaberishningmuvofiqligi–fanlararo 
ekologiktarbiyaberish 
darslikdagi 
ekologik 
mazmundagi 
mavzularnio‘rgatishninguslubiytizimigamuvofiqbo‘lishigaimkonyaratish. 
Mazkur didaktik tamoyillar bo‘yicha ta’limmazmuni hamda o‘quvchining 
individual xususiyatlaridan kelib chiqqan holdaularning o‘xshash tomonlari va 
qarama-qarshiligi, kamchiligi va yutuqlarigae’tibor qaratiladi. Boshlang‘ich 
ta’lim jarayonida o‘quvchilargafanlararo ekologik tarbiya berishda quyidagilar 
muhim ahamiyatga ega: 
-
ekologikmazmundamashqbajarish,masalalaryechish,diktinatvabayonlaryozishda
qo‘shimchatopshiriqlardanfoydalanish; 
-
ekologikmazmundagidarslarnifanlararobog‘lanishdaturliuslublarningbirnechtasi
danfoydalanganholdatashkiletish; 
-
darsdantashqarimashg‘ulotlarnio‘quvchiningturliqiziqishlariasosidaturliuslublar
danfoydalanibolibborish; 
-
ekologikmazmundagitestlarnio‘tkazishdamazmunningbirxilligigae’tiborberganh
oldasavol-javoblar xilma-xilligigaerishish; 

---

205 
-
fanlararoekologiktarbiyaberishyuzasidano‘quvchibilimi,ko‘nikmavamalakalarini
baholashxilma-xilliginiinobatgaolish. 
Boshlang‘ich ta’lim jarayonida o‘quvchilarga fanlararo ekologik tarbiya 
berishdadars 
muhim 
vosita 
hisoblanishi 
natijasida 
o‘quvchi 
o‘quv 
fanlarinio‘rganish 
jarayonida 
o‘zining 
ilmiy 
dunyoqarashini 
ma’lum 
darajadashakllantiradi.O‘qituvchio‘quvchilarningnazariybilimi,amaliyko‘nikma
va malakalarini hisobga olgan holda, o‘quv materialini tizimli bayonqilishda
turlinoan’anaviyusulvauslublardan 
foydalanadi. 
Darsjarayonida 
o‘qituvchi 
o‘quvchilarga 
fanlararo 
ekologik 
tarbiyaberishda 
quyidagilarnie’tiborgaolishi maqsadga muvofiq hisoblanadi: 
-darslarnitashkilqilishdanoan’naviyuslublardanfoydalanish; 
-multimediadanfoydalanish; 
-fanlararo ekologikvaziyatnitahliletish; 
-ekologiktarbiyamazmunidagitopshiriqlarnibajarish; 
-darslikvaqo‘shimchaadabiyotlardanfoydalanish; 
-ekologikmazmundasinfdantashqario‘qishniolibborish; 
-ekologikmazmundarasmishlash; 
-ekologikmazmundatestsinovlarinio‘tkazish. 
Demak,boshlang‘ich 
ta’lim 
jarayonidao‘quvchilarga
ekologiktarbiyaberishdad
idaktiktalablarvatamoyillardano‘z o‘rnida foydalanishfanlararo ekologik tarbiya 
berishni muvafaqqiyatli amalga oshirishimkoniniberadi.