Talabalari uchun darslik

64-rasm.Ko‘p hujayrali organizmlarda ontogenetik jarayonlar zanjiridagi
halqalaming o ‘zaro aloqalanishi umumiy sxemasi. (Konyuxov bo*yicha).

---

Modomiki shaxsiy taraqqiyot genlar faoliyati tufayli amalga oshsa hamda 
u la r b arch a belgi va re ak siy alarn i n a z o ra t q ilar ekan u holda: 
1) Ontogenezning turli bosqichlarida bir xiJ genlar yoki har xil genlar 
faoliyat ko‘rsatadimi? 2) U larning faoliyatga kirishganligini qanday 
aniqlash mumkin? 3) Genning o ‘ziga xos ta’siri qanday amalga oshadi? 
degan savollar tug‘ilishi tabiiy.
К о ‘р hujayrali organizm larda ontogenezning genlar to m on idan
boshqarish mexanizmini bilish nihoyatda mushkul. Bu muam m oni hal 
etishda m utant va normal organizmlar ontogenezini tadqiq qilish va 
olingan natijalami taqqoslash m uhim ahamiyat kasb etadi.
3.0ntogenezni rganishda qo(Uaniladigan genetik metodlar
Ontogenezda genlar faoliyatini ya’ni genlaming organizm tuzilishi, 
ulardagi belgi-xossalaming hosil boiishiga ko‘rsatgan ta ’sirini o ‘rganish 
har xil metodlar yordamida amalga oshiriladi. Bular: transplantatsiya, 
sitogenetik, biokimyoviy, immunologik, fiziologik metodlardir.
T ransplantatsiya m etodi yordam ida bir hujayra yadrosini yoki bir 
to ‘qim a qism ini boshqa hujayra yoki to ‘qim aga k o ‘chirish orqali 
rivojlanishdagi o lzgarish kuzatiladi. C hunonchi, baqaning otalangan 
tuxum hujayralaridagi yadro m ikrotom izgich orqali olib tashlanib, 
retsipient hujayralarning biriga itbaliqning morula holatdagi, ikkinchisiga 
blastula holatdagi, uchinchisiga ertagi gastrula holatdagi, to ‘rtinchisiga 
kechki gastrula holatdagi blastomera yadrolari alohida-alohida ko‘chirilsa, 
so‘ng ana shu usul bilan olingan tuxum hujayralarning bosqichm a- 
bosqich rivojlanishi kuzatib borilsa birinchi, ikkinchi, uchinchi tuxum 
hujayradan norm al itbaliq taraqqiyot qilgan holda, to ‘rtinchi tuxum 
hujayradan normal itbaliq rivojlanmaydi. O ikazilgan tajribaga asoslanib 
tuxum hujayrasida onadan o ‘tgan genlar faoliyati itbaliq rivojlanishining 
kechki gastrula davridan boshlab ta’sir etar ekan, degan xulosaga kelinadi. 
Kechki gastrula rivojlanishiga qadar otalangan tuxum hujayradagi genlar 
baqa rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatmay tuxum hujayra um g ian g u n ch a ona 
hujayra xrom osom alari dip lo id to ‘plamli b o ig a n paytdagi genlar 
faoliyati tufayli sitoplazmada sintezlangan iRNK va metabolitlar hisobiga 
m urtak rivojlanishi m orulla, blastula, ertagi gastrula bosqichlari ro ‘y 
beradi (65-rasm).

---