Talabalari uchun darslik

Воуег
va Koen 
shu usullar bilan ajratib olingan yopishqoq uchli bakteriya DN K
boiagini ochiq holatdagi yopishqoq uchli plazmida DNKsi bilan probirkada 
aralashtirib ulovchi ligaza fermenti vositasida bu ikki xil D N K boiaklari 
uchlarini bir-biriga kovalent b o g ia r yordamida uladi. Natijada plazmida 
tarkibiga yot xromosoma D N K b oiagi kiritildi. Shu usul bilan ilk bor 
rekombinant plazmida hosil qilindi.
Mazkur molekular qurilmada plazmida vektor tashuvchi funksiyasini 
bajaradi. Chunki plazmidalar xromosoma DNKsiga rekombinatsiyalana 
oladi. Bu vektor qurilma o £z tarkibida antibiotikka chidam lilik geni 
bo£lganligi uchun maxsus olingan plazmidasiz ya’ni antibiotikka chidamsiz 
shtamm (bakteriya) hujayralaiga kiritilsa, rekombinant plazmida kiritilgan 
bakteriya kloni antibiotikka chidamli genga ega bo£lib qolgani sababli 
antibiotik ta ’sirida o £lmaydi. Shunday bakteriyalar alohida ko‘paytirilsa 
uning tarkibidagi yot D N K boiagi ham shuncha ko‘payishi mumkin. 
U n d a n
ta s h q a r i 
r e k o m b in a n t 
p la z m id a
v e k to r 
a v to n o m
replikatsiyalanuvchi plazm ida b o is a , yot D N K b o iag i yana o ‘nlab 
barobar ko£payadi. Yot D N K boiagini rekombinant vektor qurilmalar 
vositasida ko‘paytirish 
genlarni klonlash 
deb ataladi. Genetik injeneriyada 
D N K boiagini klonlashda vektor sifatida virus va fag DNK molekulasidan 
yoki ko£chib yuruvchi genetik elementlardan ham foydalaniladi.

---

5. 0 ‘simlik irsiyatini gen injeneriyasi usuli bilan o‘zgartirish
Klassik genetika asosida yangi nav chiqarish jarayonida xo‘jalik belgilari 
bilan bir-biridan farq qiluvchi organizmlar chatishtirilib, ularni eng yaxshi 
belgi-xossalarini duragay organizmda mujassamlashtirish maqsad qilib 
olinsada, changchi, urug‘chi o ‘simliklarning yaxshi belgi-xossalari bilan 
bir qatorda duragay o ‘simlik ko‘pgina salbiy belgi-xossalarga ham ega 
bo‘ladi. G en injeneriyasi qo‘llanilganda esa bu muam m oni yengil hal 
qilsa bo‘ladi. Buning uchun rejalashtirilayotgan nav hujayrasiga m a‘lum 
foydali gen kiritiladi va bu hujayradan yetuk o‘simlik hosil qilinadi. 
0
‘simlik 
hujayrasiga m uayyan bir genni kiritish u ch u n tu p ro q bakteriyasi 
agrobakterium hujayrasidagi plazm idadan vektor m olekula sifatida 
foydalaniladi.
Tabiatda agrobakteriumning bu turi o ‘simlik hujayrasini pala-partish 
bo‘linishi natijasida shish hosil qiladi. Bu shishni 77 (ti ay) plazmida 
genom ining T -D N K (shish hosil qiluvchi D N K ) b o ‘lagi chaqiradi. 
Agrobakteriumning 77 plazmidi birm uncha yirikroq. U 20 m ingdan 
ortiqroq nukleotid juftligidan iborat. Shunga ko‘ra undan gen injeneriyasi 
maqsadida foydalanish biroz qiyinroq. Shu sababli o ‘simlik irsiyatini gen 
injeneriyasi usuli bilan o ‘zgartirish uchun plazmidani T -D N K qismi 
maxsus restriktaza fermenti bilan kesib olinib PBR 322 — pi-bi-ar 322 
plazmidasiga ko‘chirib o ‘tkaziladi. Bunday sun’iy plazmida Ti plazmidiga 
nisbatan birmuncha kichik bo‘lib, ulardan ya’ni vektor konstruksiyalardan 
foydalanish birm uncha oson va unumliroq. Vektor konstruksiyaning T- 
D N K qismi kesilib, unga o ‘simlik geni kiritiladi. Oqibatda T -D N K shish 
hosil qilish xossasini yo‘qotadi. Chunki yot gen T -D N K ni ikkiga b o ‘lib 
yuboradi. Tarkibida T -D N K va yot genga ega vektor konstruksiya genomidan 
T -D N K qismi olib tashlangan o ‘simlik uchun zararsiz maxsus