Тафсир илмига кириш. Махсудов Д. Р. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги. Т

Тафсирлари кенг тарқалган мазҳаблардан бири шиаликдир. Шиалик 
ҳозирда фаолият юритиб келаётган мазҳаблардан бири бўлиб, унда 
тафсир билан бир қаторда, фиқҳ, тарих илмлари ҳам ривожланган. 
Шиалар диний ва сиёсий мақсадларни кўзловчи тафсир ва 
таъвиллардан кўп фойдаланганлар. Ҳадислар орасида шиалик 
ғояларини илгари сурувчи тўқималари кўпайган бўлиб, уларнинг 

---

124 
ривояти кўпинча Ҳазрати Алига нисбат қилиб берилган.
Уммавийлар бошқаруви охирларидан бошлаб Аббосий ва Алавийлар 
ўртасидаги курашларда тафсирлардан кўп истифода қилинишини 
кузатиш мумкин. Шиаликка оид тафсирлар Куфада тараққий этган. 
Аслида улар Куфани бу ерда Ҳасан ва Ҳусайн каби «имомлар» дафн 
этилгани боис муқаддас санаганлар ва бу ерда жамул-жам бўлиб яшашга 
интилганлар. Шунинг учун бу ер шиаларнинг ҳаракат марказларидан 
бири бўлган.
Шиаликдаги тафсирларда кўпроқ ботин (ички) мазмунга эътибор 
берилган. Шу сабаб оятлар маъносида «зоҳир» ва «ботин» тушунчалар 
пайдо бўлди. Шиалар Муҳаммад пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи 
васаллам) вафотидан сўнг, оятларни таъвил қилиш ҳуқуқи имомларга 
ўтади ва гўё бу имомлар оятнинг одамларга маълум бўлмаган 
маъноларини билади, деб эътиқод қиладилар. Охират ҳақидаги 
оятларнинг шиаликка оид шарҳларини пайдо бўлиши охирги имом – 
Муҳаммад ибн Ҳасан ал-Маҳдий (ваф. 259/873 й.)нинг ғойиб бўлиши 
билан боғланилади. Шиаликка мансуб исмоилийларда эса даъват, 
сиёсий мансублик, махфий уюшмаларда иштирок этиш кабилар 
таъвилнинг ўзига хос жиҳатлари сифатида қаралади. 
Имомлик масаласида шиалар билан бошқа мазҳаб вакиллари ўртасида 
ихтилофлар мавжуд. Масалан, шиалардан ҳисобланган имомийлар дунёда 
доимо Ҳусайн фарзандларидан бири имом бўлиши кераклигини таъкидлашса, 
жаъфарийлар
43
Қуръонни ўз ақида ва қарашларига мос равишда тафсир 
қиладилар. Жумладан, Анбиё сураси 26-27 оятлари – «Йўқ, улар (фаришталар) 
азизу мукаррам бандалардир. Ундан илгари бирор сўз айтмайдилар. Улар 
Аллоҳнинг амри билангина иш қилурлар» фаришталарга тааллуқли, бироқ 
шиа шайхларидан бири Муҳаммад Ризо: «Аллоҳ бу оятни имомлар (Али 
авлодлари) ҳақида нозил қилган», – дейди.