Tafakkur va ong

Ongning to’rtinchi ta’rifi
 
– uning tarkibiga muayyan munosabatning kirganligidir. 
“Mening o’z muhitimga bo’lgan munosabatim meninng ongimdir” deb yozgan Karl 
Marks. 
Kishi ongiga muqarrar ravishda his-tuyg’ular olami kirib keladi, unda murakkab 
obyektiv eng avvalo o’zi ham jalb etilgan ijtimoiy munosabatlar o’z aksini topadi. 
Bu o’rinda esa (jalb etilgan) ijtimoiy boshqa ko’pgina hollarda bo’lgani kabi 
potologiya normal ongni mohiyatini anglab olishga yordam beradi. Ayrim ruhiy 
kasalliklarga chalinganda ongning buzilganligi aynan his-tuyg’ular va munosabatlar 

---

sohasidagi buzilish bilan belgilanadi: Bemor bunga qadar behad yaxshi ko’rgan
onasini suymaydigan bo’lib qoladi. Ya’ni kishilar to’g’risida zarda bilan gapiradi 
va hakazo. 
Ongning yuqorida ko’rsatib o’tilgan barcha o’ziga xos xususiyatlari va shaklanishi 
namoyon bo’lishining muqarrar sharti til hisoblanadi. Nutq jarayoni faoliyatida 
odam bilimlar hosil qiladi. Kishi dunyoga kelgunga qadar uning uchun insoniyat 
yaratib bergan tilda mustahkamlab unga etkazgan inson tafakkuri, boyliklari bilan 
o’z hayotini boyitadi. A.I.Gertsen shunday deb yozgan edi: “Har bir kishi ildizlari 
sal bo’lsa ham odam ato zamonlariga borib yetadigan dahshatli shajaraga tayanadi: 
sohil bo’yidagi to’lqin kabi orqamizda butun boshli okean, butun bir dunyo 
tarixining shiddati his etiladi. Til alohida sistema, unda ijtimoiy tarixiy tajriba yoki 
ijtimoiy ong aks etgandir. Til konkret odam tomonidan o’zlashtirilar ekan, u ma’lum 
bir ma’noda uning real ongi bo’lib qoladi.» 
Ulug’ mutafakkirlar – “Til amaliy, haqiqiy ongdir, boshqalar uchun ham mavjud 
bo’lgan xuddi shu tufayli men uchun ham mavjud bo’lgan ongdir...” deb qayd etgan 
edi. Ong tushunchasi psixologiyada psixotriyada va boshqa fanlarda uning yuqorida 
keltirilgan asosiy ta’riflarga mos keladigan ma’noda ishlatiladi. 
Psixiatorlarning bemorda ong bor yo’qligi, yo bo’lmasa buzilganligi masalalari 
doim qiziqtiradi, shu tufayli ular ong deganda bemorning o’z-o’ziga qayerdaligi, 
vaqt qachonligi, tevarak-atrofdagi vaziyat qandayligi to’g’risida o’z shaxsiy holati 
ham harakatlari haqida hisob berish imkoniyatlarini tushunadilar. Ong yaxshi 
saqlanib qolgan odam miyaga kelayotgan yangi axborotga o’zidagi mavjud 
bilimlarni hisobga olgan holda baho beradi va o’zini tevarak-atrofdagi muhitdan 
alohida ajratib, boshqa odamlarga faoliyat va vaziyatga nisbatan tarkib topgan 
munosabatlar sistemasini saqlab qoladi hamda ana shu barcha ma’lumotlar asosida 
o’z hatti-harakatini idora qiladi. Ong ijtimoiy mahsul bo’lib, faqat odamlarga xosdir. 
Hayvonlara esa ong bo’lmaydi. Psixikaning quyi darajasi ongsizlikdan iboratdir. 
Ongsizlik – kishini o’zini tuta olmaydigan qilib qo’yadigan taaassurotlar bilan 
bog’liq psixik jarayonlar harakatlar va holatlar yig’indisidir. Psixik holat sifatida 

---

ongsizlik voqelikni aks ettirishning shunday bir shakli hisoblanadiki, bunda harakat 
o’rni va vaqtini mo’ljal qilish, yaxlitligi yo’qoladi, hatti-harakatining nutq 
yordamida boshqarilshi buziladi. Ongsizlikka quyidagi psixik holatlarni kiritish 
mumkin: Uyqu paytida yuz beradigan psixik hodisalar (tush ko’rish) sezilmaydigan 
lekin haqiqatda ham ta’sir ko’rsatadigan kuzatuvchilarga javob reaktsiyalari: 
oldinlari ong harakat bo’lib, lekin takrorlanaverib avtomatlashib ketgan va shunga 
ko’ra endilikda anglanmaydigan bo’lib qolgan harakatlar faoliyatiga undovchi 
ammo maqsad hissidan anglanmaydigan ayrim moyillar, ongsizlik hodisalariga 
bemor kishining psixikasida ro’y beradigan ba’zi bir protologik hodisalarni-
alahlash, ko’ziga yo’q narsalarning ko’rinishi kabilarni ham ko’rish mumkin. 
shularga, asoslanib ongsizlikning ongga qarama-qarshi deb hisoblash, uni hayvonlar 
psixikasiga tenglashtirish noto’g’ri bo’lar edi.