Kimyoda atom-molekular ta’limot

MOLEKULYAR TA‘LIMOT VA KIMYOVIY ELEMENT

Kimyoda atom-molekular ta’limot

Atom-molekular ta’limotni kimyoga birinchi bo‘lib rus olimi М. V. Lomonosov tatbiq etdi va uni rivojlantirdi. Bu ta’limotning asosiy qoidalari „Matematik kimyo elementlari“ (1741) nomli va boshqa ko‘pgina asarlarida bayon qilingan. Lomonosov ta’limotining mohiyatini quyidagi qoidalar bilan bayon qilish mumkin:1. Barcha moddalar ,,korpuskulalardan“ (Lomonosov molekulalarni shunday atagan edi) tarkib topgan.2. Molekulalar ,,elementlardan“ (Lomonosov atomlarni shunday atagan edi) tarkib topgan.3. Zarrachalar — molekula va atomlar to‘xtovsiz harakatda bo‘ladi.

Jismlarning issiqlik miqdori ular zarrachalarining hara-
katlanish tezligi ortishiga bog‘liqdir.4. Oddiy moddalarning molekulalari bir xil atomlardan, mu-
rakkab moddalarning molekulalari — turli xil atomlardan tuzil-
gan.Lomonosovdan 67 yil keyin kimyoga atomistik ta’limotni ing-
liz olimi Jon Dalton tatbiq etdi. U atomistikaning asosiy qoi-
dalarini „Kimyoviy falsafaning yangi sistemasi“ (1808) kitobida
bayon qilib berdi. Dalton ta’limotining mag‘zi Lomonosov ta’li-
motini takrorlaydi. Shu bilan birga, u bu ta’limotni yanada rivojlan-
tiradi, chunki Dalton birinchi bo‘lib o‘sha vaqtda ma’lum bo‘lgan
elementlarning atom massalarini aniqlashga harakat qildi. Lekin
Dalton oddiy moddalarning molekulalari mavjudligini inkor etdi,
bu esa Lomonosov ta’limotiga nisbatan bir qadam orqaga qaytish
edi. Dalton fikricha, oddiy moddalar faqat atomlardan, murakkab


moddalar esa „murakkab atomlardan11 (hozirgi tushunchada —
molekulalardan) tarkib topadi. Shuni ta’kidlab o‘tish kerakki,
Daltonning oddiy moddalarda molekulalar bo‘lishini inkor etishi
kimyoning keyingi rivojlanishiga xalal berdi.Kimyoda atom-molekular ta’limot faqat XIX asrning
o‘rtalaridagina uzil-kesil qarortopdi. Kimyogarlarning 1860-yilda
Karlsrue shahrida bo‘lib o‘tgan Xalqaro syezdida molekula va atom
tushunchalarining ta’rifi qabul qilindi.