Тадбиркорлик ҳуқуқи (махсус қисм)

Товар-фонд биржалари. Бу биржаларда бир пайтнинг ўзида ҳам товарлар ҳам қимматли қоғозлар билан операциялар бажарилиши мумкин. Товар фонд биржаларини ҳам универсал биржа сифатда эътироф этиш мумкин.
Валюта биржалари. Хорижий валюталар бозорини ташкил қилиш ва хизмат қилиш мақсадида валюта биржалари ташкил этилади. Валюта биржалари одатда банклар томонидан таъсис этилади. Бугунги кунда бундай биржалар давлатнинг қаттиқ назорати остида фаолият олиб борадилар.
Валюта савдоларини ўтказишдан мақсад корхона ва ташкилотларнинг валюта захираларидан фойдаланишини таъминлашдан иборат. Ўзбекистон Республикаси Марказий банки ва Молия вазирлиги савдони ташкил қилиш, талаб ва таклиф асосида хорижий валюта курсини белгилаш ва операцияларни амалга оширишни назорат қилиб турадилар. Савдоларда Ўзбекистон Республикаси Марказий банки ҳамда валюта биржасининг аъзоси ҳисобланган ваколатли банклар иштирок этади. Валюта биржасининг аъзоси бўлмаган ваколатли банклар эса биржа савдоси иштирокчилари орқали валюта савдоси операцияларини амалга оширади. Корхона ва ташкилотлар улар учун тегишли валюта ҳисоблари очилган ваколатли банклар орқали валюта биржаларида валюта олди-сотдисини амалга оширишлари мумкин.
Валюта биржаларида валюта савдоси бўйича қуйидаги операция турлари амалга оширилиши мумкин:

• 
  савдо иштирокчилари томонидан хорижий валютани олиш ва сотиш;
  
• 
  тузилган битимлар юзасидан банклараро сўм ва хориж валютасида ҳисоб китоблар;
  

Савдо натижалари тегишли биржа ҳужжатлари билан расмийлаштирилади. Савдода сотиб олинган хорижий валюта учун уни сўмдаги қиймати савдо тугагандан сўнг 24 соат ичида тўлов амалга оширилиши шарт. Тўлов тегишли ҳисоб рақамига пул ўтказиш орқали амалга оширилади.
Интеллектуал мулк объектлари билан савдо қилувчи биржалар. Бундай биржаларда ақлий меҳнат маҳсули бўлмиш товарлар ва хизматлар айрибошланади. Биржада сотувчи ва харидор махсус товар ҳисобланмайдиган илмий ғоялар техникавий янгиликлар, санъат ва адабиёт асарлари ва шу каби бошқа алоҳида товар ҳисобланмиш Интеллектуал мулк объекларини олди-сотдиси юзасидан ўзаро муносабатда бўладилар. Бундан ташқари бу турдаги биржаларда илмий техникавий ишланмалар олди-сотдиси ҳам амалга оширилади. Улар амалда:

• 
  патент;
  
• 
  лицензия;
  
• 
  ноу-хау савдосидан иборат бўлади.
  

Интеллектуал товарлар биржаси ишлаб чиқариш новациясига хизмат қилади. Яъни, у фан техника ривожланишига таъсир кўрсатади. Шунинг учун унинг аҳамияти нафақат умуммиллий, балки интернационал ҳамдир. Одатда бундай биржаларда инновация (янгиликларни жорий этувчи) фирмалари иш юритади. Улар янгиликларни топиш, уларни сотиш, ишлаб чиқаришга жорий қилиш юзасидан хизмат кўрсатадилар. Ҳозирда Лондонда интеллектуал мулк объектлари билан савдо қилишга ихтисослашган йирик «Сотби» аукцион бижаси фаолият олиб бормоқда.
Ҳозирги кунда республикамизда Интеллектуал мулк объекти билан савдо қилувчи биржалар йўқ. Лекин савдо муносабатларини ривожланиши билан бундай биржаларни ташкил топиши эҳтимолдан ҳоли эмас.