Табиятты ом кк

 
Bekkemlew ushin sorawlar` 
q.
Ta`biyattaniw sabaqlig`ina qanday talaplar qoyiladi? 
w
. Gu`rrin`lesiw metodi degenimiz ne? 
Usinilg’an a`debiyatlar 
q.
Grigoryants A.G. Tabiatshunoslik (4-cinf uchun darslik). T., 
w00q.
w.
Zaripov K. Yangi pedagogik texnologiyani tatbiq etish bosqichlari. Toshkent` Xalq ta`limi, 
qoou. r
-son 
e.
Yuldoshev J. Yangi pedagogik texnologiya. Xalq ta`limi., 
qooo 
r
. Nuriddinova M.I. Tabiyatshunoslikni wqitish metodikasi. Toshkent, 
w00t.
.. 

---

38
Lektsiya-11 
Ta`biyattaniw sabaqlarin oqitiwdin` tipleri 
Joba: 
1.
 
Kombinatsiyalastirilg`an ( biriktirilgen)
2.
 
Jan`a materialdi uyreniw sabag`i.  
3.
 
Bekkemlew sabag`i.
4.
Predmetlik sabag`i.
5.
Ekskursiya sabaq. Sayaxat sabag`i. 
6.
 
Tusinik berip oqitiw sabag`i  
7.
 
Ta`kirarlaw-uliwmalastiriwshi sabaq.  
Tayanish tu`sinik: 
Ta`kirarlaw sabag`i,  tu`sinik berip oqitiw, predmetlik sabaq, bekkemlew, jan`a materialdi 
u`yreniw, sabaq tipleri. 
Sabaqta to`mengi strukturaliq bo`limlerdi ajiratiwg`a boladi. sho`lkemlestiriw jumisi, uy 
tapsirmasin tekseriw, jan`a bilimlerdi bekkemlew, olardin` o`zlestiriwin tekseriw, sabaqtin` 
materialin uliwmalastiriw, uy tapsirmasi, aling`an bahalardi kommentariyalap beri. 
Ta`biyattaniw sabag`i bir qansha didaktikaliq maqsetlerge iye boladi. Sabaqlar didaktikaliq 
maqsetleri boyinsha to`mendegi tiplerden ibarat. Biriktirilgen ( kombinatsiyalastirilg`an) 
sabaq, jan`a materialdi uyreniw sabag`i, bekkemlew sabag`i, predmetlik sabaq, biriktirip 
oqitiw sabag`i, oqitiw uchastkasindag`i sabaq, ekskursiya sabaq, kino, telesabaqlar, 
ta`kirarlawshi-uliwmalastiriwshi sabaqlar bolip bo`linedi. 
q
. Kombinatsiyalastirilg`an (biriktirilgen) sabae- ta`biyattaniw sabag`inin` en` ko`p 
taralg`an tipi. Onda bir qansha didiaktikaliq waziypalar sheshiledi. Sonin` menen birge bul 
waziypalardin` hesh birewi de bir artiqmashiliqqa iye emes, al ha`mmesi kompleks tu`rinde 
sheshiledi.
Kobninatsiyalastirilg`an tiptegi sabaqti o`tkeriwdegi en` ko`p taralip ketken qa`te-bul 
barliq islenetug`in jumistin` tekstti oqiwg`a ha`m onin` ko`rgezbeli qollanbalardi 
paydalanbay-aq ha`m maqalada bayan etiletug`in ta`biyattaniwliq faktlardin` tu`sindirilmey-
aq aytip beriwge keltiriliwi bolip tabiladi. 
w.
Jan`a materialdi u`yreniw sabag`i. Sabaqtin` bul tipi taza tu`rinde ushiraspaydi. 
Biraq oqiw materialinin` o`zine ta`nligin ha`m oqiwshilardin` diqqatinin` turaqli emes ekenin 
esapqa ala otirip, jan`a materialdin` u`yreniliwi tiykarg`i didaktikaliq maqsetten ibarat bolg`an 
sabaqlardin` u`tkeriliwi mu`mkin. 
e.
Bekkemlew sabag`i. Bul tiptegi sabaqlardag`i orayliq orindi oqiwshilardin` 
ta`biyattaniwdin` basqa pa`nler baylanisin, sonday-aq, ta`biyat predmetlerinin` ha`m 
qubilislarinin` o`z-ara baylanisin aship beriwshi ha`r qiyli tapsirmalardi ha`m do`retiwshi 
jumislardi orinlawi iyeleydi. 
r.
Predmetlik sabae. Bul tiptegi sabaqlarda oqiwshilar klassta tikkeley ta`biyat 
ob`ektleri mene jumis alip baradi ha`m ta`biyat predmetleri menen qubilislari haqqinda belgili 
konkret bilimlerdin` jiynag`in iyeleydi. Usi maqsette olar predmetlerdi qarap shig`adi ha`m 
salistiradi, olardin` sostav bo`lekleri, uliwma ha`m ayriqsha belgilerin ajiratadi.
t.
Ekskurtsiya sabae-bul, oqiwshilardag`i ko`p ku`rgezbelilik ha`m du`retiw 
u`zinsheligi tiykarinda du`zingen ayriqsha formasi bolip tabiladi. Ekskurtsiyalardi 
programmanin` derlik ha`r bir temasi boyinsha o`tekriw na`zerde tutilg`an. Biraq 
O`zbekstannin` ta`biyg`iy sharayatlari olardin` sanin a`diwir arttiriwg`a mu`mkinshilik beredi. 
Ekskurtsiya-oqitiw tarbiyalaw jumisinin` en` quramali ha`m qiyin formasi jene oqitiwda 

---

39
bilimlerdin` ma`lim etiwdin` ha`r qiyli tu`rdegi metodlarin na`zerde tutatug`in en` na`tiyjeli 
formalarinin` biri bolip tabiladi. 
6 Tu`sinik berip oqitiw sabag`i. Bul tiptegi sabag`lar ta`biyatti ha`m adamnin` 
xojaliqtag`i xizmetin u`yreniw boyinsha oqitiw protsesin sholkemlestiriwde aytarliqtay u`lken 
orindi iyeleydi. Bul sabaqliqtag`i maqalalardi, ilimiy-ko`pshiliklik yamasa ko`rkem 
a`debiyatti kommentariya jasap oqitiw bolip tabiladi. Sonday-aq ta`biyattaniwliq 
mazmundag`i mateialdi tu`sinik bnrip oqitiw kitabi sabaqlarinda-da o`tkeriledi. Tu`sinik berip 
oqitiw oqiw kitabi sabaqlarda-da o`tkeriledi. Tu`sinik berip oqitiw ekskursiyalardan, aldin-ala
o`tkerilejaq baqlawlardan, on`iwshilardi tekstti tusiniwge tayarlaytug`in gurrin`lesiwlerden 
aldin o`tkeriliwi tiyis. Oqitiw ko`rgizbeli qollanbalardi demonstratsiya jasap o`tkeriw arqali 
alip bariliwi tiyis. Tusinik bnrip oqitiw sabaqlarin o`tkeriw metodikasi maqalanin` tekstin 
tusiniwge tayarlawdi, oni oqiwdi, tekstti talqilawdi, so`zlik penen jumis alip bariwdi, natural` 
ob`ektlerdi yamasa ko`rgizbeli qollanbalardi demonstratsiya jasap ko`rsetiwdi tusinip alg`an 
ha`mme bilimlerin qayta aytip na`zerde tutilg`an. 
Tusinik beriw- oqitiw sabaqlarinin` to`mendegishe tiplert bar. Ekskursiyadan keyin, 
ta`biyg`iy obe`ktlerdi baqlawlar tiykarlarinda, predmetlik sabaqtan keyin, ta`jiriybelerdi
demonstratsiya jasap ko`rsetiwden keyin, mug`allimnin` o`tkeriwge tiyisli gurrin`lesiwi 
tiykarinda oqiw mumkin. Ha`zirgi waqitlari uliwma bilim beretug`in orinlarinda jan`a 
pedagogikaliq texnologiyani kiritilgen. Usig`an baylanisli uliwma bilim beretug`in 
mekteplerinde baslawish klaslarinin` oqiushilarina ta`biyat muyeshindegi o`simlik ha`m 
haywanatlar dun`yasi menen tanistiriw ushin, komp`yuterden paydalaniwi lozim. Oqitiw 
protsessinde tele esitiriwlerden tisqari oqitiw kinofil`mler, kinofragmentler, diapozitivler 
paydalaniladi.Olar demontratsiya jasap ko`rsetiw ushin t-q0 minut ajiratilg`an. O`zbekstan 
respublikasi mekteplerine arnalg`an «o`simlik ha`m haywanatlar dun`yasi» kinofil`mler 
shig`arilg`an. Ol izbe-iz turinde sho`listanliqlardin`, tog`ayliqlar, taw janbawiraylarinin` h.t.b 
lardin` ta`biyatin ko`rsetiwge boladi.
Ta`kirarlaw - uliwmalastirwshi sabaq a`dette temani uyreniw tamamlang`anan keyin 
o`tkeriledi. Onin` didaktikaliq maqseti-onnan aldin o`tkeriletug`in bir qansha sabaqlardin` 
mazmunin baylanistiriw, olardin` en` tiykarlisin aniqlaw xa`m putkil tema boyinsha tolig`i 
menen uliwmalastirshi juwmaqlar shig`ariw bolip tabiladi. o`zlestirilgen bilimlerdi teren`irek 
tekserip ko`riw ushin pragrammalastirilg`an kartochkalardi, sonday-aq bunnan aldin`g`i 
klasslardi pitkerip shig`iwshi oqiwshilar ta`repinen tayarlang`an tematikaliq al`bomlardi da 
paydalaniwg`a boladi. 
Ta`kirarlaw - uliwmalastiriwshi sabaqtin` strukturasi to`mendegishe boliwi 
mumkin. mug`alimnin` kirispe so`zi, bunda ol uyrenilgen temanin` a`hmiyetin tusindirip 
beredi, sabaqtin` maqsetin xa`m planin ma`lim etedi, oqiwshilardin` uliwmalastiriwshi tiptegi 
jekke, qosimsha yamasa kollektivlik awizeki xa`m tapsirmalardi orinlawi. jumislardin` 
orinlawin tekseriw xa`m bar kemshiliklerdi toliqtiriw, diafil`mlerdi ko`rsetiw, juwmaqlar 
shig`ariu.