Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Tuprovdagi suv va uning harakatlanishi
Tuproqdagi suv o‘simliklarning suvga bo‘lgan jami extiyojini ta’minlashning birdan-bir amaliy manbadir. U tuproq zarrachalari orasidagi bo‘shliqlarda saqlanadi va tuproq umumiy xajmining 30—60% gacha bo‘lgan qismiga tug‘ri keladi. Tuproq zarrachalari orasidagi bo‘shliqlarning xossalari—umumiy hajmi, ularning har xil o‘lchamdagi shakllari va o‘zaro munosabati, o‘simlikning hayoti uchun muxim bo‘lgan suv-fizik xossa­lari, ya’ni ko‘p yoki kam miqdordagi namlikni saqlash qobiliyati hamda suvning tuproqda o‘simlik «idizlari orqali har akat qilish tezligini belgilaydi.
Tuproq zarrachalari orasidagi bo‘shliqlar butunlay suv bilan to‘lgan bo‘lishi mumkin. Ammo ko‘pincha suv bo‘shliqlarning bir qismini egallaydi, qolgan qismi esa tarkibiga ko‘ra atmosfyera havosidan farq qiladigan havo bilan to‘lgan bo‘ladi. Qattiq faza tuproq umu­miy hajmining 40—70% ni tashkil etadi. Tuproq, hajmining qattiq faza bilan to‘lmagan qismi bug‘simon holatdagi suvga ega xavo bilan to‘lgan bo‘ladi. Bunday vaqtda tuproq suvga tuyinmagan deyiladi.
Tuproqdagi suvning quyidagi formalarini farqlash qabo’l qilingan (Kovda, 1973).

1. 
   Bug‘simon suv hamisha tuproq havosida mavjud bo‘lib, odatda, bu xavo suv bug‘lari bilan 100% to‘yingan bo‘ladi. Lekin bunday suv miqdori uncha ko‘p bo‘lmaydi va o‘simlikning suv bilan ta’minlanishida uncha katta rol o‘ynamaydi.
   

2) Ximiyaviy bog‘langan suv (tuproq minyerallari tarkibiga kiruvchi suv) va kristallizatsiya suvi. O‘sim­liklar bu suvdan foydalana olmaydi.
3) Fizik bog‘langan suv. Fizik-ximiyaviy xossalariga ko‘ra, bu xildagi suv molekulalari tuproqning dispyers zarrachalari sirtiga sorbsiyalanib, parda (plyon­ka) hosil qiladi. Fizik bog‘langan suv mustaxkam bog‘­langan (gidroskopik) va bo‘sh bog‘langan (parda) suvga bo‘linadi. Birinchi xildagi suv tuproq zarrachalari yuzasida mustahkam saqlanib qoladi va o‘simliklar uchun foydasiz hisoblanadi. Ikkiichi xildagi suv kichik tezlikda har akatlanadi. Shuning uchun o‘simliklar­ning undan foydalanishi cheklangan bo‘ladi. O‘simliklar ildizining so‘ruvchi kuchi ulardan foydalanishga imkon byeradi, lekin parda suv zaxirasi suvni so‘rib oladigan ildiz tomon harakat qilish hisobiga tiklanishiga ko‘ra tezroq sarflanadi.