Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

Soxta kashtan - Aesculus hippocastanum L.
Soxta kashtan Soxtakashtandoshlar – Hippocastanaceae oilasiga mansub balandligi 30 m gacha yetadigan manzarali daraxt. Soxta kashtan turi O‘zbekistonga introduksiya qilingan va shahar sharoitlarida gazga va issiqga chidamli daraxt ekanligini ko‘rsatdi. Bargi panjasimon yirik 5-7 tadan, o‘rtadagisi katta, ikkita chetidagisi kichikroq, murakkab bo‘lib, poyasi bilan shoxlarida uzun bandi yordamida qarama-qarshi joylashadi. Bargchalari teskari tuxumsimon, o‘tkir uchli, qo‘sharrasimon qirrali. Besh bo‘lakli, oldin sarg‘ish, keyinroq qizg‘ish dog‘li oq gullari tik o‘suvchi ro‘vakka to‘plangan. Mevasi – pishganda 3 ta chanog‘i bilan ochiladigan, bitta (ba’zan uchtagacha) urug‘li, dumaloq shaklli, yashil rangli tikanlar bilan qoplangan ko‘sak xisoblanadi. Soxta kashtan may-iyun oylarida gullaydi, sentyabr-oktyabr oyida mevasi yetiladi. Vatani Bolqon yarim oroli, MDHning Yevropa qismi o‘rta va janubiy xududlari hisoblanadi, Qrim, Kavkaz va Markaziy Osiyoda manzarali daraxt sifatida ko‘chalarda, istiroxat bog‘larida keng o‘stiriladi.
Tibbiyotda soxtakashtanning urug‘i, guli va bargi keng qo‘llaniladi. Mevasi to‘liq pishganda qoqib olinib, undan urug‘i ajratiladi va ochiq xavoda – quyoshda quritiladi. Barglari yoz bo‘yi yig‘ilishi mumkin, ammo faqat soya yyerda quritiladi. Urug‘i tarkibida eskulin, fraksin, kumarin glikozidlari, flavonoidlar (kvyersetin va kempfyerol glikozidlari), 8-10% trityerpen saponinlar (essin va boshqa), 6-8% yog‘, 50% gacha kraxmal, 8-10% oqsil, oshlovchi va boshqa moddalar, bargida – flavonoidlar (kvyersetin, kempfyerol va ularning glikozidlari), karotinoidlar va boshqa faol birikmalar bor. Soxtakashtan urug‘idan tayyorlangan ekstrakt – eskuzan tromboflebit va vena qon tomiri (ayniqsa oyoqda) kengayishi oldini olish va davolashda hamda bavosil va atyerosklyerozda ishlatiladi.
NAZORAT UCHUN SAVOLLAR:
1. Polivitamin darxt-buta o‘simliklar va ularning farmakologik xususiyatlari xaqida ma’lumot byering?
2. Alkaloidli o‘simliklar va ularning farmakologik xususiyatlarini ayting?
3.Anjirning farmakologik xususiyatlarini ayting?
4. Rutinga boy xom-ashyo byeruvchi daraxt turlari va ularning farmakologik xususiyatlarini aytib byering?
5. Qon bosimini pasaytiruvchi daraxt turlari va ularning farmakologik xususiyatlarini aytib byering?
6. Dorivor yong‘oqmevali o‘simliklarni farmakologik xususiyatlarini tushuntiring?