Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

ITUZUMDOSHLAR OILASI – SOLANACEAE
Oloy xiyoli - Physochlaina alaica Korotkova ex Kovalevsk
Kamyoblik darajasi 1. Oloy va Turkiston tog’’laridagi juda kamyob, endem o’simlik. Qisqacha tavsifi. Bo’yi 50 sm ga yetadigan, ko’p yillik o’t. Poyalari ko’p, tik, yoyiq siyrak, oddiy va bezchali tuklar bilan qoplangan. Barglari uzun bandli, keng tuxumsimon, yaprog’ining uzunligi 5-10 sm, eni 4-8 sm, ustki tomoni deyarli tuksiz, pastki tomoni tomirlari bo’ylab siyrak tukli. Gullari qisqa (0,5 sm), mevasining yetilishiga qarab uzayib boradigan, bezchasimon tukli bandlarda o’rnashgan. To’pguli yoyiq, yuqori qismi kallakchasimon. Kosachasi bezchasimon tukli, uzunligi 0,5 sm. Gultoji qo’ng’iroqsimon, uzunligi 10-15 mm, xira pushti rangli. Mevasi ko’sakcha, uzunligi 10-12 mm. May oyida gullab, iyunda mevasi yetiladi. Dengiz sathidan 1800-2000 m balandlikda qoyalarning soyalarida, butazorlarning taglarida, archazorlarda va ochiq yyerlarda o’sadi. Juda siyrak tarqalgan. Turli yoshdagi o’simliklarning umumiy soni 8000 tupdan oshmaydi. Urug’idan ko’payadi. Tabiiy sharoitda ekib o’stirilganda ijobiy natija byermagan. O’zbekiston Respublikasi FA Botanika bog’ida 1973 yildan buyon o’stirib kelinadi. Tarqalishi. Farg’ona viloyati: Oloy tizmasida, Shohimardon va So’x daryolarining havzalarida uchraydi. Qirg’iziston, Tojikistonda (Turkiston tizmasi: Vorux, Xo’jabaqirgan qishloqlari atroflari) ham tarqalgan. O’simlik soni va arealining o’zgarish sabablari. Mahalliy xalqlar tomonidan dorivor o’simlik sifatida ko’plab ishlatilishi sababli kamayib ketgan. Muhofaza choralari. Qizil kitobga kiritilgan. Maxsus muhofaza tadbirlari ishlab chiqilmagan.
KARAMDOSHLAR OILASI –BRASSICACEAE (CRUCIFYERAE)
Hisor iskandyerasi- Iskandyera hissarica N. Busch
Kamyoblik darajasi 1. Hisor tizmasidagi kamyob, endem o’simlik. Qisqacha tavsifi. Bo’yi 30 sm ga yetadigan, poyasining pastki qismi yog’ochlangan, ko’p yillik o’t. Yopirma barglari teskari-nashtarsimon, qisqa bandli, uzunligi 1-8 sm, eni 3-15 mm, yulduzsimon tukli. Gulpoyasi odatda bargsiz bo’ladi. Kosachabarglari cho’ziqroq, binafsha rangli, uzunligi 8 mm, eni 6,5 mm. Qo’zog’i yuqoriga qaragan, 3-5 sm uzunlikda, keng-nashtarsimon yoki cho’ziqqalami, yulduzsimon va bezsimon tuklar bilan qoplangan. May oyida gullab, iyuniyulda mevasi yetiladi. Tog’’ning yuqori qismida, qoyalarning yoriqlarida o’sadi. Kam uchraydi, kichik-kichik to’plar hosil qiladi. To’palong daryosi havzasida 3000 tupi qayd qilingan. Urug’idan ko’payadi. O’zbekiston Respublikasi FA Botanika bog’ida o’stiriladi. Tarqalishi. Surxondaryo viloyati: Hisor tog’’i (Qoraqo’l, Xandiza va To’polon daryolarining yuqori irmoqlari)da tarqalgan. Tojikistonda ham uchraydi. Muhofaza choralari. Maxsus muhofaza tadbirlari ishlab chiqilmagan.