Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

G‘udirish qayrog‘och-Ulmus scabra Mill.

Ko‘p yillik, daraxt, balandligi 20-25 m. Yosh poyalari to‘q qo‘ng‘ir, kO’rtaklari mayda syertukli, barg bandi 0.5-1 sm uzunlida. Yosh barglari tuklangan, yaprog‘i 7-15 (20) sm. Etli teskari tuxumsimon, doirasimon, ikki uchli tishchali. Urug‘lari qanotchali 3 sm uzunlikda.
Mart-aprel oylarida gullab urug‘lari yetiladi. Tog’‘larda va tekkisliklarda manzarali daraxt sifatida ekiladi.
Qanotlaridan tozalangan urug‘lari sut va sarig‘ yog‘ bilan qaynatib ekzemani davolanadi. Zaxmda ichilatiladi.

Zarafshon sutlamasi-Tithymalus zyeravschanicus (Regel).Prokh.

Ko‘p yillik, och yashil, qalin kalta tuklar bilan qoplangan poyasini balandligi 10-40 sm ildizpoyali yo‘g‘on, ko‘p poyali. Poyasi, egatchali barglari qalin joylashgan. Barglari navbatlashib joylashgan, tekkis chetli (1.5)-4.5-5.5 sm uzunlikda va eni 5-17 mm qisqa bandli. Soyaboni barglari 5 ta. Gul yonbarglari juft, tuxumsimon 1-1.5-2.5 sm uzunlikda va eni 5-10 mm. yuqoridagi soyaboni oddiy 5 nurli. Urug‘chi ustunchasi 2.5-3 mm uzunlikda. Ko‘sakchasi 7-8 mm uzunlikda, 6-7 mm diametrda tuxumsimon, qalin tuklangan. Urug‘i tuxumsimonroq 5-6 mm uzunlikda, tekkis, kulrang-qo‘ng‘ir, xoldor. Iyul-avgust oylarida gullab urug‘laydi. Tog’‘larni toshli yonbag‘rlarida, qoyalar orasida, qorga yaqin bo‘lgan joylarda o‘sadi. Toshkent, Qashqadaryo, Surxondaryo viloyarlarida tarqalgan.
Tog’‘li axoli uning tanasidan ajralgan sutsimon shirasidan kuchli ta’sir etuvchi surgi sifatida foydalanadilar.

Sariq sayoq (qalampirgul)-Reseda luteola L.

Ikki yillik o‘t o‘simik, poyasi bittadan, ayrim hollarda bir nechta, o‘rta qismidan shoxlanuvchan, barglar bilan qalin o‘ralgan, tuksiz, balandligi 60-80 sm barggi butun, tuksiz, o‘troq, 6-9 sm uzunlikda va eni 8-12 mm, nashtarsimon – nashtarsimon. Gul to‘plami boshoqsimon, 13-45 sm. Urug‘i yetilganda 60 sm uzunlikda va eni 10 mm, qalin joylashgan. Gullari sariq mayda, gullari 1-1,5 mm uzunlikda, urug‘i yetilganda 2-2,5 mm ga yetadi. Kosachasi urug‘ida qoladi, kosacha barglari 4 ta bir xil 2 mm, tojbargi 4 ta yuqoridagisi 4-5 mm uzunlikda. Urug‘i 1 mm uzunlikda. May-avgust oylarida gullab urug‘laydi. Tepalikda, ariqlar bo‘yida, ekinzorlar qirg‘og‘ida, tog’‘ yonbag‘irlarida o‘sadi. Toshkent, Samarqand, Surxondaryo viloyatlarida tarqalgan.
O‘simlikda luteolin moddasi bo‘lib, uning rangi sariq. Urug‘ida 30% yog‘ va achchiq gorchichsimon moddalar saqlaydi. Ildizidan bolalardagi gijjalarni to‘kish uchun qo‘llaniladi.