Табиий фанлар факультети биология к а ф е д р а с и

Керакли жиҳозлар: чаённинг ташқи тузилишини акс эттирувчи жадваллар, 70 ⁰ ли спиртда фиксация қилинган чаёнлар, Петри идишлари, қўл лупалари, қисқичлар, препаровал ниналар, сув тулдирилган идишлар.

Чаён ўргимчаксимонлар орасида йирик ҳайвон ҳисобланади. Танасининг узунлиги 10 сантиметрдан ортиқрок бўлиши мумкин. У Россияда Марказий Осиё, Закавказье ва Кримда учрайди. Танаси бошкукрак, қорин қисмларига бўлинади, Бошкукрак қисми елка томонидан умумий колқон - карапакс билан қопланган. Унинг елка томонида жуфт тепа кўзлари, ён томонида эса бир неча жуфт нисбатан кичикрок кузчалари бўлади. Бошкукракнинг олдинги қисмида бир жуфт хелицералар жойлашган. Булар узгарган оёқлардир. Улар уч бўғимдан иборат. Биринчи бўғим қисқа бўлиб, колган икки бўғими қисқич ҳосил қилади. Унинг ички юзаси хитиндан иборат «тишча» ларга эгадир. Хелицералар ёрдамида чаён овқат майдалайди. Кейин заҳар безлари ишлаб чиқариладиган заҳар суюқлиги таъсирида чала суюқ ҳолатга айлантирилган овқатни сўриб овқатланади. Бошкукрак қисмининг иккинчи жуфт ўсимтаси бу педипальпалардир (пайпаслагич оёқ). Уларнинг ҳар бири 6 та бўғимдан ташқил топган, кейинги икки бўғими ҳақиқий қисқични ҳосил қилади.

Педипальпалар асосан сезиш вазифасини бажаради, лекин улар овқатни (хашаротларни) тўтиш ва ушлаб оғизга олиб келишда иштирок этади (60-расм).
Чаённинг юриш оёқлари 4 жуфт. Буларнинг тузилиши ва бўғимларга ажралиши ҳам хашаротларнинг оёқларига ўхшаш бўлиб, думгаза, куст, сон болдир ва панжа қисмларидан иборат. Панжанинг учида жуфт тирнокчалари бўлади.
Чаён танасининг иккинчи бўлими 12 та сегментда ташқил топган, қорин қисми ва энг охирги сегмент тельсондир. Қорин қисми уз навбатида еттита сербар сегментдан иборат олдинги қорин (мезасома) га ва 5 та энсиз сегментдан ташқил топган кейинги қорин (метасома)га бўлинади. Қорин томонидан мезасоманин биринчи сегментида жинсий тешик копкокчалари, иккинчи сегментида эса тароксимон ўсимталари бўлади. Улардан кейинги 4 та сегментида нафас олиш тешикчалари-стигмалар жойлашган. Бу органларнинг ҳаммаси шакли узгарган ва бошқа хил вазифаларни бажаришга мослашган оёқлар ҳисобланади.