Табиий фанлар факультети биология к а ф е д р а с и

60-расм. Чаён (Бутчус эупеус) нинг тузилиши:
А-орқа томонидан; Б-қорин томонидан;
1-бош кўкрак қисми; 2-хилитсера; 3-пидипалпа; 4-юриш оёқлари; 5-телсом; 6-найза; 7-И-ВИИ-олдинги қорин сигментлари; 8-ВИИИ-ХИИ-кейинги қорин сигментлари; 9-анал тешиги; 10-нафас олиш тешиклари; 11-тароқсимон ўсимта; 12-жинсий қопқоқчалари.

Олдинги қорин қисмининг энг охириги сегментида хеч кадай ўсимталар бўлмайди. Тананинг энг охирги сегменти бироз буртиб туради. Унда заҳар ишлаб чиқарадиган безлар бор. Уларнинг заҳар чиқарадиган йўллари тананинг энг учида жойлашган найза ёки ништарининг ичидан ўтади. Чаёнлар заҳаридан узларини ҳимоя қилиш ва озиқланиш мақсадида хашаротларни ушлаб улдириш учун фойдаланади.

Иш тартиби. 1. Чаённи (70 ли спиртда фиксацияланган) Петри идишига солиб, қўл лупаси ёрдамида унинг елка томонидан кузатинг. Жуфт тепа кузларини ва ён кузларини топинг. Хелицера, педипальпа ва юриш оёқларининг тузилишига эътибор беринг. Тана бўлимлари чегарасини аниқланг. 2. Чаённинг қорин томонини ҳам қўл лупаси орқали кузатиб, ундаги тароксимон ўсимталарни, жинсий тешик копкокчаларини ва стигмаларини топинг. Танасининг охридаги тельсонга ва ништарига эътибор беринг. Чаён ташқи тузилишининг, елка ва қорин томонларидан расмини чизинг.


2 – иш.
Ўргимчаклар (Аранел)ва каналар (Аcари) тузилиши


Керакли жиҳозлар: фиксация қилинган (70 ⁰ ли спиртда) сольпуглар, коракурт ва яйлов каналари, Петри идишлари, қисқичлар, қўл лупалари ёки бинокулярлар, сольпуг, коракурт яйлов канасининг ташқи тузилишини акс эттирувчи жадваллар, соат ойналари, томизгичлар, яйлов канаси оғиз аппаратининг микропрепаратлари.


Қорақуртнинг (Латҳродестус тредесимгуттатус) тузилиши.
Қорақурт заҳарли ўргимчаклардан бири. Унинг чақиши одам ва йирик ҳайвонлар учун хавфли ҳисобланади. Бу тур Россиянинг Европа қисмида ва жанубий Осиёда кенг тарқалган. У асосан лой, ботқоқ ёки қумоқ бўлган даштларда, шувоқ ўтли жойларда, бўз ва ҳайдалмаган ерларда яшайди.
Танаси бошкўкрак ва қорин қисмларига бўлинади, лекин сигментларга ажралмайди. Бошкўкракда бир жуфт хелицералари, бир жуфт пайпаслагич оёқлари ва тўрт жуфт юриш оёқлари мавжуддир. Заҳар безлари хелицеранинг асосида жойлашган. Урғочи қорақуртнинг танаси бошкўкрак ва духобага ўхшаш қора юмалоқ қорин қисмидан иборат. Қорин қисмининг устида атрофии оқ ҳошия билан ўраб олинган қизил доғлари бўлади. Урғочисининг тана узунлиги 1-1,5 см га тенг, эркаги урғочисидан 3-4 марта кичик (62-расм).