Табиий фанлар факультети биология к а ф е д р а с и

28-расм. Қорамол солитёри (Таениарунчус сагинатус)

А-танасининг олдинги қисми; Б-бош қисми (сколекс) нинг устки томонидан кўриниши;

1- сўрғич; 2-бўйин қисми; 3-бўғинлар

Бош қисмининг пастидаги бўғимларига (проглоттидларга) бўлинмаган қисми бўйинни ташқил қилади. Бўйин қисми кўндаланг бўлиниб янги ёш бўғинларни ҳосил қилади. Бу жараённи стробиляция, солитёрнинг узун занжирсимон танасини эса стробила дейилади. Қорамол солитёрининг танасининг (стробиласи) ўн мингдан ортиқ проглоттидлардан иборат. Лекин танани ташқил қиладиган бўғинлар ҳар хил тузилишга эга. Бўйин қисмидан кейин бевосита бошланадиган бўғинларнинг узунлиги кенглигига қараганда анча кичик, уларда жинсий органлар ривожланмаган бўлади. Солитёр танасининг ўрта қисмидаги бўғимлар (200-250 бўғинлардан бошлаб) тўртбурчак шаклида бўлади. Булар эркаклик ва урғочилик жинсий органлар системалари ривожланган гермафродит бўғинлардир.

Тананинг кейинги қисмидаги етилган бўғимлар анча ингичка ва узунроқ бўлади. Улар уруғланган тухумлар билан тўлган бўлиб, битта-биттадан узилиб тушади. Қорамол солитёрининг бўғимларида мускуллар яхши ривожланган улар актив ҳаракатланиб одамларнинг ануси орқали мустақил чикиши ҳам мумкин. Лекин кўпинча нажас (экскремент) билан бирга чиқади. Солитёрнинг тана девори, яъни тери мускул халтаси худди сўрғичлиларникига ўхшаган тегументдан иборат. Факат тегументнинг юза қисми ҳар хил бўртмалар ёки бармоксимон ўсимталар ҳосил қилиши билан фарқ қилади. Бу ўсимталарнинг устки қисми жуда ингичка микроворсинкалар, яъни микротрихиялар билан қопланган. Булар ташқи кўринишидан ва физиологик жиҳатидан умурткали ҳайвонларнинг ингичка ичакларидаги микроворсинкаларга ўхшайди. Булар солитёрнинг овқатланишида муҳим аҳамиятга эгадир, чунки улар тананинг овқат сўрувчи юзасини кенгайтиради ва ингичка ичакдаги тайёр озуқаларини шимиб олишда муҳим вазифаларни бажаради.
Қон айланиш ва нафас олиш системаси бўлмайди. Ҳамма тасмасимон чувалчанглар озиқланиш жараёнида уларнинг танасида корбонсув-гиликоген тўпланади. Кейин унинг ферментлар таъсирида парчаланишида корбонад ангидрит, водород ва мой кислоталари (сут ва валериан кислоталари) ҳосил бўлади. Ана шу жараёнда ажраладиган энергиядан фойдаланиб солитёрлар анаэроб усулда нафас олади.
Айирув органлар системаси протонефридиал тарзда тузилган бўлиб, паренхимадаги киприкли (терминал) ҳужайралардан майда найчалар бошланади. Асосан иккита айирув канали бор. Улар тананинг орқа учидан бошланиб чувачангнинг елка қисмидан проглоттидларнинг иккала ёнидан ўтади ва сколексгача давом этади. Бу ерда эса бўралган ҳолда чувалчангнинг қорин томонига ўтиб, тананинг орқа учигача давом этади. Ҳар бир бўғинда бу каналлар унинг пастки қисмида жойлашган кўндаланг канал билан қўшилади ва сийдик пуфагини ҳосил қилади. У эса чиқариш тешиги орқали ташқарига очилади. Кейинчалик яъни бир етилган бўғим узилиб тушганидан сўнг айирув каналларининг ҳар бири мустақил очилади.
Марказий нерв системаси бош нерв тугунидан иборат бўлиб ундан бир неча нерв толалари чиқади. Асосий нерв толалари бир жуфт бўлиб тананинг иккала ён томонидан жойдашади.
Қорамол солитёри икки жинсли-гермафродит. Лекин бўйин қисмидаги ёш бўғинларда жинсий органлар ривожланмаган бўлади. Жинсий вояга етган гермафродит бўғинлар солитёрнинг бўйин қисмидан пастда, тахминан 200-250 нчи бўғинларда бошланади (29-расм).