Ta 'Um maktablarining 9- sinfi uchun darslik sifatida tasdiqlagan

в Manifest (lotincha) - hukumatning juda muhim voqea munosabati bilan xalqqa qilgan yozma murojaati.
Ekspluatatsiya (fransuzcha) - mulkdorlarning boshqalar mehnati mahsulini o‘zlashtirib olishi.

1. 
   Rossiyadagi ijtimoiy harakatning o‘ziga xos xususiyatini qayd eting.
   
2. 
   Bolsheviklaming jamiyatni qayta qurish haqidagi ta’limotini bu- gungi kun nuqtayi nazaridan baholang.
   
3. 
   Birinchi rus inqilobining sabablari va oqibatlari haqida nimalarni bilib oldingiz?
   
4. 
   Rossiyada Davlat dumasi (parlament) qay tariqa vujudga keldi?
   

@1. Rossiya korxonalaridagi ahvol haqida fikr yuriting.

5. 
   „Qonli yakshanba“ nimalarga olib keldi?
   
6. 
   Rossiyadagi saylov haqidagi qonunlar haqida referat tayyorlang.
   

Bugungi Rossiya Federatsiyasi Davlat dumasi haqida ma’lumot to­ping.
_s XIX asr oxiri - XX asr boshlarida Avstriya-Vengnya^nnjeriyasi
Avstriya-Vengriva impftiyasi 1867-yilda Avstriya
Siyosiy tuzum va Vengriyaning hukmron tabaqalari o‘rtasidagi bitim asosida vujudga keldi.
Imperiyaning Avstriya qirolligf tarkibiga Chexiya, Moraviya, Ga- litsiya va Bukovina, Vengriya tarkibiga esa Slovakiya, Xorvatiya va Transilvaniya kirgan.
Shu yilning o‘zidtf imperiyaning yangi konstitutsiyasi qabul qilin- gaii. Unga ko'ra, imperiyaning umumiy hukmdori Avstriya imperatori bo lgan ImperateTGabsburglar sulolasi vakil, edt. Sulola tmpenyam 1867-yildan 1918-yilgacha boshqargan.
. Avstriyada imperator hokimiyati rasman Reyxstag Vengriyada esa qirol hokimiyati Seym tomomdan cheklangan. Binobarin, Avstnya- Vengriya konstitutsiyaviy monarxiya edi.
Imperiya tashkil etilgach, quyidagi 3 ta umumimperiya vazirli- gi tashkil etilgan: l.Tashqi ishlar. 2.Harbiy va dengiz. 3.Moliya.
Boshqa vazirliklar imperiyaning har ikki qismida ham mustaqil faoli- yat yuritganlar. Vengriya qirolligi o‘z parlamentiga, ijroiya hokimi- yatiga, siyosiy va ma’muriy muxtoriyatiga ega bo‘lgan. Imperiya aholisining aksariyatini bo‘ysundirilgan slavyan xalqlari tashkil etgan.
Avstriya-Vengriyaning У* ^asrn,"S “W choragida Avstriya- iqtisodiy taraqqiyoti Vengriya Yevropiming nvoj angan davlat- langa msbatan qoloq mamlakat edi. Mam- lakatda o‘rta asr feodalizm sarqitlarining saqlanib qolganligi ilg‘or Yevropa mamlakatlariga nisbatan sanoat taraqqiyoti sekinlashuviga sabab bo‘ldi.
Shahar aholisi butun Avstriya-Vengriya aholisining faqat uch- dan birini tashkil qilardi. Hatto imperiyaning eng rivojlangan qismi bo‘lgan Avstriyada ham qishloq aholisi ko‘pchilikni tashkil etar edi.
Avstriya-Vengriya bitimi Vengriyaning iqtisodiy jihatdan rivojlani- shi uchun ma’lum turtki bo‘ldi. Vengriya ko‘miri bazasida sanoat- ning metallurgiya tarmog‘i rivojlana boshladi. Lekin Vengriyaning asosiy sanoat tarmog‘i oziq-ovqat sanoati bo‘lib qolaverdi. Vengri­yaning ishlab chiqarilgan oziq-ovqat mahsulotlari imperiyada ishlab chiqarilgan mahsulotlaming yarmini tashkil etgan.
Imperiyaning industrial tumanlari Quyi Avstn^ada va Chexiyada ishlab chiqarishning markazlashuvi va monopoliyalaming vujudga ke- lish jarayoni jadallik bilan bordi.
XX asr boshlariga kelib ssuda kamtali, asosan, Venadagi yirik banklarda to‘plandi. Mamlakat hayotida molij^i oligarxiyasining ta’siri kuchayib bordi.
Ayni paytda, imperiya taraqqiyqj^ning o‘ziga xos yana bir xu- susiyati - uning chet el kapitaliga qaramligi kuchayib borganligida edi. Fransiya, Belgiya, Germaniya banklari qarz berish, sanoatga mablag‘lar yo‘naltirish onflalMVvstriyani o‘z kapitallari bilan to‘ldirib tashladi.
Avstriya-Vengriy^anoatining metallurgiya, mashinasozlik elektro- texmka va shu kabi tarmoqlan Germaniya firmalan tomomdan moh- yaviy jihatdan ta’minlmrib turildi. Nemis kapitalining to'qimachilik va mashinasozlik korxonalanda ham mayqeyi yuqon edi. Nemis kapitah qishloq xo jaligiga ham suqilib kirdi.
_T... . . . . Imperiya mehnatkashlari o‘z haq-huquqlari
Ijtimoiy harakat , , , ... , ...
uchun kurash ohb borganlar. Imperiya poytaxti Vena shahrida ishchilaming ommaviy namoyishi o‘tkazildi. Namoyishchilar demokratik erkinliklar berilishini talab qildilar.
Hukumat bunga javoban, Avstriya ishchilar harakatining rahbarla- rini davlatga xiyonatda aybladi. Sud ulami uzoq muddatga ozodlik- dan mahrum etdi.
Avstriya hukumati ham Bismarkdan o‘mak olib, 1884-yilda ish­chilar harakatiga qarshi „Favqulodda qonun“ joriy etdi. Qonun ish- chilar harakatiga qarshi politsiya terrorining kuchaytirilishiga rux- sat berdi. Kasaba uyushmalari tarqatib yuborildi. Ishchi gazetalarini nashr etish to‘xtatildi. Shunday bo‘lsa-da, ishchilar kurashni davom ettirdilar. 1889-yilda esa Avstriya sotsial-demokratik partiyasi (ASDP) tuzildi.
Partiya dasturida siyosiy erkinliklarni joriy etish, parlamentni umumiy, teng, to‘g‘ri, yashirin ovoz berish yo‘li bilan saylash to‘g‘- risida qonun qabul qilish, cherkovni davlatdan, maktabni cherkovdan ajratish, ish kunini qisqartirish kabi talablar bor edi.
Ishchilar harakati tobora kuchayib boravergach, 1907-yilda huku- mat saylov tizimi islohoti haqida qonun qabul qilishga majbur bo‘ldi. irn- ли v 1 x- Imperiyada har qanday sharoitda ham slav- Milliy ozodlik harakati , , . . /11 .
yan xalqlarinmg mu^tamlaka holatim saqlab qolishga intiluvchi shovinistik kayfiyatdagi kuchlar ham o‘z siyosiy partiyalarini tuzdilar. Bu partiyalardan biri Pangerman partiyasi, ik- kinchisi esa Xristian sotsialistlar partiyasi deb ataldi.
Ko‘proq avstriyalik katoliklardan ibof^it bo‘lgan Xristian sotsia­listlar partiyasi arboblari „Buyuk G^rmaniya“ g‘oyasini sinfiy tinch- likni targ‘ib qilish, barcha ijtimoiy nizolami „inoqlik va muhabbat ruhida“ hal qilishga ^da’vat qilish va antisemitizmni targ‘ib qilish bilan qo‘shib olib bordilar. Biroq hukmron doiralar slavyan xalqining milliy ozodlik harakatyni to‘xtata olmadi.
Chex muxolifati Chexiyaga ham siyosiy huquqlar berilishini talab qildi._ Никита. toga javoban ta’qib choralarini kuchaytirib yubordi. Chexiyada qamal holati joriy qilindi. Biroq bu usul chex muxoh- fatini sindira“ olmadi Kurash davom etdy nihoyat, Chexiyada sud ya ma muny ishlar uchun Лк. til jony q.l.nd.. Praga muvers.tei.da ham 0 qitish ikki tilda (nemis va chex) ohb bonladigan bo Idi.
Galitsiyadagi ukrain va polyak aholisi ham milliy zulm ostida edi. Avstriya hukumati Galitsiyadagi hukmron doiralar bilan bitim tuzib, o‘lkani idora qilishda ularga rahbarlik rolini berdi.
XIX asming so‘nggi o‘n Zakarpatyedagi ukrain aholisi biy yoki favqulodda holatda bilan shafqatsiz bostirildi.
yillarida milliy zulm yanada kuchaydi. ,,vengrlashtirildi“. Xorvatiya doimo har- tutildi, xalq noroziligi qattiq ta’qiblar
Iqtisodiy inqiroz 1912-yilda Avstriya-Vengriyada og‘ir iqtisodiy inqiroz yuz berdi. Oqibatda, yink sanoat va savdo korxonalari sindi. Imperiya eksport salohiyati keskin kamaydi. Bu esa iqtisodiy inqirozni yanada chuqurlashtirib yubordi. Mehnat- kash xalq ommasining turmush darajasi pasaydi. Imperiya hukmron tabaqalari milliy zulmni yanada kuchaytirdilar.
Imperiyadagi og‘ir vaziyatga qaramay, Vengriya hukmron doira- lari Avstriyaning Bolqondagi bosqinchilik siyosatida faol qatnasha boshladi. Hatto, armiya qaytadan tuzildi. Bu - imperiyaning urushga tayyorgarlik ko‘rayotganligini anglatar edi.
Mamlakatni harbiylashtirishga, urushga tayyorgarlik ko‘rilayotgan- ligiga va milliy zulmga qarshi Vengriyaning asosiy shahri Budapesht shahrida ko‘p ming kishilik namoyish o‘tkazildi.
Umumiy norozilik yalpi ish tashlashlarga olib keldi. Namoyishchi- larga qarshi politsiya kuchlari yuborildi. Oqibjjt^, Budapesht barri- kadalarga to‘lib ketdi. Kuchlar nisbati teng emas edi. Shuning uchun ham ishchilar namoyishni to‘xtatishga majbur bo‘ldilar.
Ijtimoiy harakat va imperiya tarkibidagi slavyan xalqlarining mil­liy ozodlik uchun kurashi Avstriya-Vengriya imperiyasi chuqur inqiroz davriga kirganligini ham anglatar edi.
Shunday bir sharoitda, ayrim siyeftatchi arboblar trializm (uchlik) talabi bilan chiqdilar. Trializm g‘oyasi imperiyani Avstriya, Vengriya va imperiya tarkibidagi slavyan xalqlari yerlarini o‘z ichiga oluvchi, har uch tomonni teng huquq asosida birlashtiradigan federatsiyaga aylantinsh, degani edi Biroq federating slavyan qismi kuch^ib ketishidan cho chigan hukmron doiralar. nalizm g oyasini rad etdilar.
Bu hoi Birin chi jahon urushi arafasida impenyada ichki ziddiyat- laming keskinligicha qolishiga sabab bo‘ldi.