|
Buldozerlar bilan bajariladigan ishlar
va ularni tashkil qilish
Buldozerlar avtomobil va tem ir yo‘l ko‘tarm alarini qurish,
to‘g‘on va dambalar ko‘tarish, kanal va kotlovanlar qazish, zovur
va chuqurliklarni to ld irish , qurilish maydonlari va sug‘oriladigan
dalalarni tekislash, y o ila rn i va aerodrom larni tozalash, trassalarni
tayyorlash, daraxtlarni agdarish, to‘nkalarni kovlab olish, butalar
va mayda daraxtlarni qirqish va yig‘ishtirish, xarsang toshlarni
yig‘ishtirib olish kabi ishlarda ishlatiladi.
Buldozer-yumshatkichlar ham yuqoridagi ishlarni bajaradi, biroq
ulardan m uzlagan gruntlarni yum shatish ham da m ustahkam va
toshloq gruntlarni qazishda foydalaniladi.
Buldozerning ish sikli quyidagi operatsiyalarni o‘z ichiga oladi:
ag‘dargichni kerakli holatgacha tushirish, gruntni kesish va to‘plash,
uni olish, gruntni surish, uni yotqizish, buldozerni yana dastlabki
xolatiga qaytarish.
G runtni kesish va to'plash
siklning
asosiy
operatsiyasi
hisoblanadi. U yengil gruntlarda va tekislash ishlarida 55-60°
kesish burchagi ostida, zich gruntlarda esa 45-55° burchak ostida
310
buidozerni birinchi uzatm ada to‘g‘ri chiziqli harakatlashirib amalga
oshiriladi, bunda grunt kategoriyasiga hamda ish turiga qarab yer
qatlamini kesishning m aqsadga muvofiq usulidan foydalaniladi.
M asalan, tekislash ishlarida qiya joydan grunt ofishda yer qatiamini
o‘zgarm as qalinlikda kesish (to‘g‘ri
temburchak
shaklida)
usulidan
foydalaniladi, Loyli gruntlarda yer qatlami o‘zgaruvchan qalinlikda
ponasimon voki taroqsimon usul bilan kesiSadi, Qumloq tuproq
qatlamlari ham taroqsimon usulda kesiladi.
Zich va m uzlagan gruntlarni qa/ishni osonlashtirish uchun ular
buldozer-yumshatkichlar bilan yum shatiladi. U larning ish sikli
quyidagi operatsiyalardan tashkil topgan: tishlarni pastga tushirish
va ularni gruntga botirish, gruntni yum shatish va yum shatkich
tishlarini gruntdan chiqarib, uni dastlabki holatiga qaytarish
(salt yurish). Agar gruntni yum shatish va surishda buldozer-
yum shatkichlardan foydalanilsa, u avval m a’lum uchastkada
yum shatkich sikli bo‘yicha ishlab, gruntni yum shatadi, so'ngra uni
buldozer ag‘dargichi bilan suradi.
Buldozer o‘tkir pichoqlarni ishlatib qiyalikda harakatlanganda
gruntni olish tezlashadi. Eng maqbul qiyalik 10-15° hisoblanadi.
Qum li
gruntlarda
ishlaganda
har
4 0 0 -6 0 0
soatdan
so‘ng,
loyli gruntlarda ishlaganda esa har
1000-1200
soatdan so'ng
pichoqlarning o‘rnini almashtirish yoki ularni charxlash (agar oldin
ularning o‘rni alm ashtirib qo‘yilgan bo‘lsa) lozim.
G runt yotkiziladigan joyga bul dozerning birinchi uzatm asida
suriladi. Qiya joylardan tushishda uning tezligi oshirilishi mumkin.
Bunda buldozerning ish unum i ham ortadi. M asalan, buldozer 10°
qiyalikdan pastga tushganda ish unumi u tekis joyda ishlagandagiga
nisbatan 30% ortiq bo‘ladi.
G runtni surishda uning isrofini kamaytirish uchun buidozerni
kengaytirgich, uzaytirgichlar bilan jihozlash, shuningdek, gruntni
zovur usuli bilan, buldozerlarni qo‘shlashib ishlatish kabi usullardan
foidalanib surish lozim bo‘ladi.
G runtni yotkizishda qatlamma-qatlam to‘kish, tekislam asdan bir
joyga to‘kish, bir joyga to‘kib, tekislash usullaridan foydalaniladi.
311
Qatlamma-qatlam
to'kish
ko‘tarm a
va dam balarni tiklashda
qo‘llanadi. Bunda grunt buldozer ag‘dargichi biroz ko‘tarilgan
holda tekislanadi. Mar bir yotqizilgan qatlamning qalinligi
20
-2 5 s.m bo'ladi. Xandaqlarni, kotlovanlarni to‘ldirishda, to'siqlar
hosil qilishda tekislam asdan bir joyga to‘kish usulidan. sun'iy
vnshooiiar. zovurlarga ozroq miqdorda grunt to‘kishda bir joyga
to'kib tekislash usulidan foydalaniladi. Buldozer dastlabki holatga
m um kin qadar katta tezlikda qaytarilishi lozim. 70 m gacha b o ig an
oraliqda dastlabki holatga ketinga yurib. undan katta oraiiqlarda esa
oldinasiga yurib qaytarilishi maqsadga muvofiqdir.
Buldozerning ish natijasiga ularning ish siklida harakatlanish
sxemasi katta ta'sir ko‘rsatadi. Buldozer oldiga yurganida gruntni
surib, orqasiga salt qaytadigan mokisimon harakatlanish sxemasi
eng ko‘p tarqalgan.
Yer-tuproq inshootlarining turi va qurilish sharoitiga bog‘liq
holda, ularni tiklashning turli usullaridan foydalaniladi. Masalan,
ortiqcha grunt yon atrofga yotqiziladigan o‘yilm alar qazishda uning
ko‘ndalang usulidan foydalaniladi. Bunda buldozer o'yilm aga
nisbatan ko‘ndalangiga m okisimon sxema bo‘yicha harakatlanadi
va gruntni o'yilm aning bir tomoniga yoki ikkala tom oniga suradi.
O 'yilm a uzunligi uncha katta bo‘lmagan hamda gruntni uning
yaqinidagi ko‘tarm aga yotqizish zarur bo‘lgan hollarda qazishning
bo‘ylama usulidan foydalanish tavsiya etiladi.
Ko‘tarm alar ham ikkita: ko‘ndalang va bo‘ylama usullar bilan
hosil qilinadi. Birinchi usulda grunt ko‘tarm aga bir tomondagi yoki
ikki tomondagi rezervdan suriladi. Birinchi holda grunt ko‘tarm aga
qaram a-qarshi tomonidan boshlab, ikkinchi holda esa o'rtasidan
boshlab yotqiziladi. K o'tarm alarning qiyaligi 0,3 gacha bo‘lganida
ularni buldozerlar yordam ida ko'tarish samaralidir.
Tog' yonbag‘irlari uncha tik boTmaganida buldozer bilan
ko‘ndalang o‘tishlar qilib, grunt qiyalik bo‘ylab yarim ko‘tarm aga
suriladi. Qiyalik burchagi katta bo'lganida buriladigan ag‘dargichli
buldozerlar bilan bo‘ylamasiga qaziladi. Bunda birinchi o‘tishlar
qiyalikning chetidan boshlanadi; keyingi o‘tishlarda grunt yarim
312
ko‘tarm aga suriladi, bunda bul dozerning qiyalikdan sirpanib yoki
to‘nkarilib ketm aslik chorasini ko‘rish lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
