|
dh
Р = Л
d h - y o g ‘in qalinligi oshishi; d t- v a q t oshishi.
U eksperiment, tajriba usuli bilan yom g‘ir o‘lchagich idish
yordam ida aniqlanadi.
0
‘rtacha intensivlik.
600
H 0.r
.
p „ r = — = —
m m/min,
bu
yerda:
# . r- o ‘rtacha
y o g ‘in
qalinligi;
f - y o m g ‘irlatishning
vaqti.
£ > -y o m g ‘irlatish
m ashinasi,
qurilm asi
suv
sarfi,
1/s.
f - b i r
vaqtda
yo m g ‘irlatish qurilm asi orqali sug'oriladigan m aydon, m 2.
0
‘rtacha yog‘in qalinligi
h
F
’
Haqiqiy intensivlik deganda yom g‘irlatish nasadkalarining
statsionar, qo‘zg‘almas holatidagi nam lanish maydonidagi o‘rtacha
intensivlik tushuniladi.
302
Shartli intensivlik deb, yom g‘irlatish qurilm asidan 1 m inutda 1
pozitsiyada hosil qilingan suv hajmiga aytiladi.
Yomg‘irlatib
sug‘orish
usulida
asosiy
talablardan
biri
tuproq strukturasining buzilmasligidir. Buning uchun yom g'ir
tomchilarning kattaligi va vom g‘ir intensivligi tuproq holatiga qarab,
(mexanik tarkibiga qarab) tanlab olinishi kerak,
Yomg‘ir tom chilarining diam etri tuproqning suv o ik a /u v -
chanligiga qarab, I mm.dail 2 mm, gacha b o iish i m umkin. Suv
o!tkazuvchanligi yuqori va strukturasi yaxshi boMgan tuproqlarda
tomchi diam etri katta bo'ladi.
Yomg'ir
in tensivlig i-bir
m inutda
sug‘oriladigan
yuzaga
tushayotgan yom g‘ir m iq d o ri-m m da (mm/min) qancha katta,
yom g‘ir tom chilarning diametri qancha katta bo‘lsa, tuproq
strukturasining buzilishi shuncha ko‘p b o iad i, tuproq qotadi va
qatqaloq paydo bo‘ladi.
Yomg‘ir intensivligi sug‘oriladigan maydon tuprog‘ining suv
o‘tkazuvchanligiga b o g liq bo‘lib:
- o g ‘ir tu p ro q la rd a -
0
.
1
.,.
0.2
m m/min;
- o ‘rta og‘irlikdagi tuproqlarda-0,2...0.3 m m /m in va
-y e n g il tu p ro q la rd a -0.5... 0.8 m m /m in dan ortiq bo‘lmasligi
kerak.
Sug‘orish davrida tuproqning suv o‘tkazuvchanligi sekin asta
kamayadi. Shuning uchun sug‘orish vaqtining o‘sishi bilan yom g‘ir
intensivligini kam aytirib borish kerak. Aks holda tuproq ustida
ko‘lm aklar hosil boiib, ularning oqishi natijasida tuproq yemirilishi
yuzaga kelishi mumkin.
Yomg‘irlatib sug‘orishni asosan quyidagi sharoitlarda qo‘llash
mumkin:
1)
Subarid, o‘tish zonasida: yilning qurg‘oqchilik vaqtlarida va
qurg‘oqchilik yillarida sug‘orish mumkin; Sho‘rhok va sho‘rlangan
tuproqlarni
sug‘orish d a-tu p ro q
yuzasiga
erigan
tuzlarning
ko‘tarilmasligi uchun;
303
2) Sizot suvlari yaqin joylashgan y erlard a-u larn in g sathini
ko‘tarilm asligi uchun;
3) M urakkab mikrorelyeflarda va yerlarning nishabligi katta
(0,03 dan oshiq) b o ig an yerlarda;
4) Cho‘kishi mumkin b o igan tuproqlarda.
Toinchi diam etri, asosan, yom g'irlatish nasadkalarining energo-
gidravlik param etrlariga b o g iiq , ya’ni suv bosim ining (N) uchish
radiusiga (R) va nasadkadan chiqish diam etriga (d) nisbatan
aytiladi.
Katta tom chilarning tushish tezligi tuproq agregatlarini buzadi
va zichlashtiradi. Shuning uchun tomchi kattaligi 2-3 mm b olishi
kerak.
Y om gir uzlukli va uzluksiz b o lish i mumkin. U yom g'irlatish
usuliga, qurilm a ishlash prinsipiga, sharoitiga bogiiq.
Qo‘zg‘almas„ bir joyda turib ishlaydigan agregat va qo‘zg‘almas
nasadkalar qo‘zg‘alib, aylanib ishlasa uzlukli yom g‘ir yaratiladi.
Agar ikkalasi ham qo‘zg‘alsa ikkilam chi uzilish boladi.
Yomg‘irlatib sug‘orishga asosiy talab yom g‘ir intensivligining (R)
tuproq shimilish tezligiga (К щ.) to‘g ‘ri kelishidir. Agar R > К bo lsa,
oqim paydo b o lad i va tuproq tuzilishining buzilishiga, yuvilishiga
va suv fizik xossalarining yomonlashuviga olib keladi.
Agar R > К щ b o lsa , ko‘p energiya ketadi, havoda suv buglanishi
ko‘payadi, sug‘orish muddatlari cho‘ziladi.
Suv shimilish tezligi yom g‘irlatib sug‘orishda bosimsiz bolgani
uchun bostirishga nisbatan yom g‘irlatishda nishablikka, tuproq
xossalariga, yom g‘ir sifatiga bogiiq.
Yomg‘irlatishda shimilish tezligi gidrotexnik tazyiqsiz bolgani
uchun bostirishga nisbatan 3 0 -6 0 % kam boladi.
Shimilish tezligi yom g‘irlatishda nishablikga, tuproq xossalariga,
y o rn g lr sifatiga bogiiq.
304
Do'stlaringiz bilan baham: |
