Gruntlar va yer inshootlari haqida um um iy m a’lumotlar.
Grunt deganda,
imorat va injenerilk
inshootlarini
qurishda
ishlatiladigan istalgan tog‘ jinsi yoki tuproq tushuniladi. Tarkibiga
ko‘ra gruntlar qumli, changsimon, qumoq. loyli, sog‘ tuproqli,
torfli. toshloq va h. k. xillarga boiinad i. Ularning har biri m a'lum
xossalarga ega bo‘ladi. B ogianuvchanlik, suv o‘tkazuvchanlik,
singdiruvchanlik, yum shaluvchanlik, yopishqoqlik,
qiyaliklarda
ushlab turiluvchanlik xususiyati va zichlaruuvchanlik m azkur
xossalarning asosiylaridir.
B o g ian u v ch an lik -g ru n tn in g o‘zaro bogTangan zarralari bir-
biridan ajratishga intiluvchi kuchlarga qarshilik ko‘rsata olish
xususiyatidir. Loyli va toshloq gruntlarning bog‘lanuvchanligi eng
yuqoridir.
Suv o‘tk azu v ch an lik -b u gruntning suv o'tkazish xususiyatidir.
Qumli gruntlar eng yaxshi suv o‘tkazuvchanlikka ega.
Suv singdiruvchanlik-bu, gruntning o‘ziga suv singdirish
xususiyatidir. Loj'da bunday xususiyat eng kuchlidir. Mutlaqo quruq
gruntning massasiga nisbatan %larda ifodalangan suv miqdori
gruntning namligi deb ataladi. Agar gruntda 5% gacha suv boTsa,
u quruq grunt hisoblanadi, agar 30% gacha bo‘lsa, nam grunt. 30%
dan ortiq boMsa, ho‘l grunt hisoblanadi.
Y um shaluvchanlik-bu, gruntni qazish jarayonida uning o‘z
hajmini oshirish xususiyatidir. Yumshatilgan grunt hajm ining zich
3 0 6
holatdagi hajmga nisbati yum shatilish koeffitsiyenti deb ataladi.
Qumoq tuproq va loyning yum shatilish koeffitsiyenti eng katta
(1,26— 1,32) bo'lib, qum niki esa eng kichik (1,1—l,15)dir.
Yum shatilgan va ko‘tarm aga yotqizilgan gruntning qiyaliklarda
(yonbag!irlarda) ushlanib turish xususiyati tabiiy qiyalik burchagi
bilan belgilanadi. U har bir grunt turi hamda uning nam ligi
uchun o'zgarm as m iqdordir. M asalan, qum li gruntning tabiiy
qiyalik burchagi 15-30°, yum shoq tuproqlarniki esa 25-50° ni
tashkil qiladi. B urehaklarning kichik qiym atlari h o i gruntlarga
taalluqlidir.
Z ichlanuvchanlik-bu, gruntlarning ko'tarm aga zich yotish
xususiyatidir. Bu xususiyat grunt m assasining u egallab turgan
hajmga nisbatini bildiruvchi o‘rtacha zichlik (t/m3) bilan ifodalanadi.
Y opshiqoqlik-bu,
gruntning m ashinaning
ish
organlariga
yopishuvchanlik xususiyatidir. Loyli gruntning yopishqoqligi katta,
shuning uchun uni qazish qiyin.
G runtlarning yuqorida qayd qilingan xossalari yer-tuproqdan
tiklangan inshootlarning ustivorligi va m ustahkam ligiga ham da
gruntlarni
qazish
ishlarining
serm ehnatligiga
katta
ta ’sir
ko‘rsatadi.
Shag‘al, qum li va qum loq gruntlar yer-tuproq inshootlari
uchun yaxshi qurilish m ateriallari hisoblanadi. U lar ancha ustivor
va bo‘kishga yaxshi qarshi tu ra oladi. Changsim on va m ayda
qum loq tuproqlar qurilish m ateriali qilib ishlatishga yaram aydi.
U larning b o g ian u v h an lig i yetarlicha bo ‘lib, suvga to‘yingan
holda oqm a qum larga aplanadi, bunda ular y u k коЧага olish
xususiyatini yo‘qotadi, ulardan ko‘tarilgan ko‘tarm alar suv bilan
yuvilib ketadi.
Qumoq tuproqlarning bogianuvchanligi va suv o'tkazuvchanligi
nisbatan yuqori. Ular yaxshi zichlanadi va changsimon gruntlarga
nisbatan ancha ishonchli.
Loyli
gruntlar qazib olishda va ko‘tarm aga yotqizishda
mushtlashib qoladi va ular orasida bo‘shliqlar hosil b o iad i, shuning
307
uchun ular uncha barqaror emas (ayniqsa nam holatda) va yomon
zichlanadi.
Sogi tuproqli gruntlarni yer inshootlarini tiklash uchun ishlatish
mumkin. ular yaxshi zichlanadi. Bunda inshoot puxta va suv
ta’siriga ustivor bo‘ladi,
I
orII i va tarkibida massasi bo‘yicha
10
% dan ortiq organik
aralashm alar b o ig an gruntlar yer-tuproq inshootlarini qurish uchun
yaramaydi, chunki ularning
Do'stlaringiz bilan baham: |