T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

4.8-jadval
Gruntlarming asosiy xossalari
Grunt
C
O
E
05
£>
2
о
N
!
Y
um
sh
at
ilis
h 
k
o
e
ff
it
s
iy
e
n
ti
Qazish usuli 
(turkumi)
Buldozelar
bi
la
n 
I
I 
;
S
kr
epe
rla
r 
b
ila
n
Greyd
erl
ar 
bi
la
n 
j
Mayda tosh va shag'alning barcha
korinishlari
1800-2000
и
II
II
Loy: moyli, yumshoq yoki shag'al
aralashmasi yo'q.uyiladigan
180 0-19 50
1,2-1,3
11
II
II
parchalanadigan og'ir
1800-1950
1,2-1,3
in
II
III
Barcha xil o’simlik qatlami grunti
1200-1400
i
1
1
Sog‘ tuproqli:
tabiiy namlikdagi, aralashmalarsiz
1 60 0-18 00
1,2-1,3
i
1
1
sochiluvchan quruq
1600-1800
1,2-1,4
и
II
11
Sho'rxok va sho‘rtoblar:
Yumshoq
1600-1800
1,2-1,3
i
1
I
qotib qolgan
1600-1800
1,2-1,4
in
II
III
Qumoq tuproq:
yengil va sog‘ tuproqqa o‘xshash
1600-1800
1,2-1,4
i
1
I
barcha qo'rishnishdagi og‘ir
1600-1900
1,2-1,4
и
II
II
Qumloq tuproq
1600-1800
1,1 -1,15
и
II
II
308

---

Quin:
tabiiy namlikdagi, 
aralashmalarsiz sochiluvchan 
quruq
1600-1750
1600-1750
1 ,1
-1,2 
1 ,1
- I ,2
II!!!
111
! Hill
Qora va qo‘ng‘ir tuproq:
tabiiy namlikdan 
qotib qolgan
30 mm gacha yo'g'onlikdagi 
ildizlar aralashgan yoki ildizlar 
aralashmagan to rf
1200-1400
1,3-1,35
1
I
I
1200-1400
1,3-1.35 1
1 1 1
I!
III
800-1100
I
I
1
Muzlagan, yumshatilgan 
grunt
-
111
-
-
Buldozerlar, 
skreperlar, 
greyderlar bilan gruntarni qazish 
ishlarining m ehnat sarfiga ko‘ra gruntlar uchta turkum ga bo‘linadi. 
G runt turkum ining raqam i qancha katta bo‘lsa, uni qazish uchun 
shuncha ko‘p m ehnat sarflanadi. Jadvalda gruntlarning asosiy 
xossalari keltirilgan.
G runt ichida yoki grunatdan yer sirtida yaratiladigan injenerlik 
inshootiari yer-tuproq inshootlari deb yuritiladi. G runtni qazib olish 
hisobiga yer sirtidan pastda hosil qilinadigan inshootlar o‘yilm a deb, 
yer sirtiga grunt yottsizib tiklanadiganlari ko‘tarm a deb, ham yer 
sirtida, ham undan pastda hosil qilinadiganlari yarim ko‘garm a yoki 
yarim o'yilm a deb ataladi.
Kanallar, zovurlar, kotlovanlar, to'g'on, damba, tosh yo‘l hamda 
tem ir y o i polotnolarining ko‘tarm alari kabi yer-tuproq inshootlari 
keng tarqalgan.
K a n a l-su v n i bosimsiz o'tkazadigan uzun, ochiq inshootdir. 
Kanallar o‘yilm a, ko'tarm a va yarim ko‘tarm a-o‘yilm alarda quriladi.
Z o v u r-q u v u r, kabel va h. k.larni yotqizish uchun mo‘ljallangan 
ochiq, uzun inshootdir.
K otlovan-bino yoki boshqa inshootning poydevorini yotqizish 
uchun yerda qaziladigan chuqurlikdir.
To‘g‘on--suv sathini ko‘tarish maqsadida uning yo‘lini to‘sish 
uchun ko‘tarm a ko‘rinishida quriladigan inshootdir.
309

---

D a m b a -m a ’lum bir maydonni suv bosishdan saqlash uchun, 
sun’iv suv havzalarini va suv yo‘llarini to‘sish, suv oqimi yo‘lini 
obzgartirish uchun коЧагша ko‘rinishida quriladigan inshootdir.
Tosh va tem ir yo‘l ko‘tarm alari o‘yilm ada, ko'tarm ada va yarim 
o‘yilm a- yarim ko‘tarm ada quriladi. 5,1 rasm da ko‘tarm a qilib 
qurilgan yer polotnosining ko‘ndalang kesimi ko
4
rsatilgan.
YoMlar va kanallar m a’lum qiyalik bilan quriladi. Yo'l yoki 
kanalning ikkita nuqtasi orasidagi balandlik bo'yicha farq uning 
ko‘tarilishi, ular orasidagi masofa esa joylashishi deb ataladi. 
K o'tarilishning joylashishga nisbati kanal yoki yo‘lning qiyaligi deb 
yuritiladi. M asalan, nutstalar orasidagi balandlik bo‘yicha farq 2 m, 
ular orasidagi masofa esa 
100
m bo‘lsa, qiyalik 
0,02
ga teng bo‘ladi.
Yer-tuproq inshootlarining o‘lchamlari ham da kanal va yo‘llar- 
ning qivaliklari obyekt loyihasida belgilab qo‘yilgan b oladi.