UCHINCHI BO‘LIM. BIR 0 ‘ZGARUVCHILI FUNKSIYANING
INTEGRAL HISOBI
IX BOB. ANIQMAS INTEGRAL
l-§. BoshlangMch funksiya va aniqmas integral tushunchalari
Differensial hisobning asosiy masalalaridan biri berilgan Дх) funksiyaga ko‘ra
uning hosilasi
f (x) ni topishdan iborat edi. Bu masalaning teskarisi, ya’ni
hosilasiga ko‘ra funksiyaning o‘zini tiklash masalasi katta ahamiyatga ega boMib,
integral hisobning asosiy masalalaridan hisoblanadi.
f(x) funksiya biror (
a,b) (chekli yoki cheksiz) intervalda aniqlangan boMsin.
9.1-ta’rif.
Agar
(a,b) da
f(x) funksiya biror
F(x) funksiyaning hosilasiga teng,
ya’ni
[a,b) intervaldan olingan ixtiyoriy
x uchun F ^ x ^ / x ) bo'lsa, u holda F(x)
funksiya
(a,b) intervalda^x) funksiyaning
boshlang'ich funksiyasi deyiladi.
Masalan,
1)
f(x)=~f= boMsin. Bu funksiyaning (0;4i») intervalda boshlangMch
V X
funksiyasi
F(x)=2 Vx boMadi, chunki (0;-Hx>) da
F'(x) = (2y/x)’ = -]= =
f ( x ) ;
\fx
з
2
)f(x)=x2 ning
(-oo;+ oo)
oraliqda boshlangMch funksiyasi
F (x) = --r boMishi
ravshan.
Ravshanki,
agar biror oraliqda F(x) funksiya
f(x) ning boshlangMch funksiyasi
boMsa, u holda ixtiyoriy o‘zgarmas
С son uchun
F(x)+C
(1)
funksiya
ham
f(x)
ning
boshlangMch
funksiyasi
boMadi,
chunki
(F(x)+C)’=F'(x)=f(x).
Bundan quyidagi xulosa kelib chiqadi: agar
f(x) funksiya biror boshlangMch
funksiyaga ega boMsa, u holda uning boshlangMch funksiyalari cheksiz ko‘p boMadi.
Quyidagi savol tugMlishi tabiiy: biror oraliqda berilgan
f(x) funksiyaning
barcha boshlangMch funksiyalari (1) formula bilan ifodalanadimi, boshqacha
223
aytganda
ffx) funksiyaning (1) formula bilan ifodalanmaydigan boshlang‘ich
funksiyalari mavjudmi?
Bu savolga quyidagi teorema javob beradi.
9.2-teorema. Agar biror oraliqda
F(x) funksiya
f(x) ning boshlangMch
funksiyasi boMsa, u holda
f(x) funksiyaning ixtiyoriy boshlang‘ich funksiyasi С
o‘zgarmasning biror qiymatida (1) formula yordamida ifodalanadi.
Isbot. 0 Aytaylik,
G(x) funksiya qaralayotgan oraliqda
ffx) funksiyaning
boshlangMch funksiyasi bo‘lsin. Ushbu
(p(x)=G(x)-F(x) yordamchi funksiyani
qaraymiz. Bu funksiya uchun
=0 bo‘ladi, ya’ni,
qaralayotgan oraliqda
funksiya uchun funksiyaning doimiylik sharti bajariladi.
Boshqacha aytganda G(x)-F(x)=C, ya’ni G(x)=F(x)+C boMadi. Demak, G(x)
funksiya (1) formuladan С ning biror qiymatida hosil boMadi. ♦
Shunday qilib, agar oraliqda berilgan/fx) funksiyaning bitta Ffx) boshlangMch
funksiyasi ma’lum boMsa, u holda uning barcha boshlangMch funksiyalari F(x)+C,
bu yerda С ixtiyoriy o‘zgarmas son, ko‘nnishda ifodalanar ekan.
9.3-ta’rif. (a,b) intervalda berilgan ffx) funksiya boshlangMch funksiyalaming
umumiy ifodasi F(x)+C, bu yerda C= const, shu ffx) funksiyaning aniqmas integrali
deb ataladi va u jf(x )d x kabi belgilanadi. Bunda \
- integral belgisi, ffx) integral
ostidagi funksiya, ffx)dx - integral ostidagi ifoda, x - integrallash о zgaruvchisi deb
ataladi.
Demak, ta’rifga ko‘ra
jf(x)dx=F(x)+C,
(2)
bu yerda Ffx) funksiya ffx) ning biror boshlangMch funksiyasi.
Masalan,
(- q o ;+ q o )
da ffx) =cosx boMsin. Bu holda (sinx)'=cosx boMgani uchun
J
c o s j
tdx=sinx+C boMadi.
(2)
formuladan ko‘rinadiki, berilgan ffx) funksiyaning biror boshlangMch
funksiyasini va uning an iqmas integral ini topish masalalari deyarli bir xil
masalalardir. Shu sa b a bli/^ funksiyaning boshlangMch funksiyasini topishni ham,
224
9.7-xossa.
Biror funksiya differensialining aniqmas integrali shu funksiya
bilan o'zgarmas son yig'indisiga teng: /
dF (x ) =
F(x) +
C.
Do'stlaringiz bilan baham: