gungi kunda biz om m a o ‘zining xohish
va istaklarini hech qanday
qnnunsiz q o 'p o l tazyiq ostida o ‘tkazayotgan giperdem okratiya tan-
tnnasini ko‘rmoqdamiz’M. Shunday qilib, “alohida buyuk shaxslar
omas, balki oddiy o ‘rtam iyona om m a har qanday ijodiy ozchilik va
ftlohida shaxslam i yengib, jam iyatdagi o ‘zgarish!ami belgilam oqda
humda bu bilan ular jam iyatning siyosiy,
iqtisodiy va boshqa so-
linlarida stagnir (lotin. stagnum — turib qolgan suv, koMmak) holatni
yuzaga keltirmoqda. Demak, “g ‘oyaIar” ko‘rinishidagi johil om-
maning “irodasi” ijtimoiy hayotning “harakatga keltiruvchi kuchi”
Immda “ko‘lmaklashi”ni yuzaga keltiradi. Shuningdek, davlat “om-
maning shafqatsiz hukmronligi” ostida yasham oqda”2.
“Tarix, - deb ta ’kidlaydi V.S.Barulin, - qonuniyatdir, zero u ijti
moiy o ‘zgarishIam ing obyektiv m antig'iga bo‘ysunadi va shu bilan
birga, bu qonuniyat, faqatgina insonlar faoliyati orqali am alga osha-
di. B u faoliyat boMmasa, jam iyat ham , uning tarixi ham bo‘lmaydi.
0 ‘z-o‘zidan bu f a k t - inson faoliyatining jam iyatdagi fundamental
ahamiyatini isbotlaydi”3. “Bizning fikrim izcha,jam iyatni harakatga
keltiruvchi kuch - bu, insonlar faoliyatidir...”4..
Jam iyat taraqqiyotining asosiy omillari masalasini boshqa
faylasuflar K ondorse, I. G. Gerder, O. Kont, L. U ord, A. Toynbi,
P.A. Sorokin, N . A.Berdyaevlar ham (turli shakllarda b o ‘lsa-da) ij
timoiy taraqqiyotning m a ’naviy asoslarini e ’tiro f etganlar.
T.Karleyl (1795-1881) shunday yozadi: “Insonning bu dunyoda
faoliyat yuritganligi haqida butunjahon tarixi, m ening fikrimcha, bu
dunyoda mehnat qilgan buyuk insonlar tarixidir. B u buyuk insonlar
insoniyat dohiylari, murabbiylari va shu bilan birga butun insoni
yat om m asi intilgan narsalarni yaratgan ijodkor bo'lganlar.
Barcha
yaratilgan, olg‘a surilgan g‘oyalar, ularning am alga oshirilishi va
m oddiy yutuqlar bizning dunyom izga yuborilgan buyuk shaxslar-
1
Ортега-и-Гассет X.
Востание масс
II
Ортега-и-Гассет X.
Избранные
труды. М ., 1997. С. 47.
2
Ортега-и-Гассет X.
Востание масс // Ортега-и-Гассет X . Избранные
труды. М ., 1997. С. 48.
1
Барулин В
.
С.
Социальная философия. М., 2000. С. 313.
4
Барулин В.
С. Социальная философия. М., 2000. С. 314.
139
g a teg ish lid ir v a b u insonlar tarixi butunjahon tarixining negizini
tashkil e ta d i” 1.
Ispan faylasufi O rtega-i-G asset (1883-1955) nuqtai nazaricha,
ja m iy a t h arak ati o m m a v a k am chilik nisbati b ilan belgilanadi. B ir
u n isi, bir b u n isi ja m iy a t xarakterini belgilaydi. B ir nech a b o r shun
day b o ‘lg an k i, o m m a ijtim oiy hokim iyatni egaliab, siyosiy, intellek-
tu al, m a ’n av iy v a iqtisodiy jara y o n la m i belgilab bergan. Bunday
ho latni O rteg a-i-G asset “o m m aning q o ‘z g ‘o lo n i” deb nom iagan.
“O m m a” v a “ s i n f \ “buy uk shaxslar” v a “ kam chilik” tushuncha
lari bir b irig a to ‘g ‘ri kelm aydi. O m m a v a
alohida k am ch ilik bir
vaqtn ing o 'z id a h a r x il sinflarga m ansub boMishi m um kin. O m m a
k am ch ilik k a o 'z in in g hayot tarzini singdirib, u n d an u stu n lik qila
di. H ozirgi v aq td a o m m aning roli o ‘zgardi. “O m m a ilgari ayrim -
largagina m um kin boMgan faro v o n lik v a
qulayliklarga ega boMish
darajasiga k o ‘tarildi... O m m aning k am chilik funksiyasini o ‘zining
zim m asiga olish borasidagi qarori bizning d av rim izn in g o ‘zagiga
ay lan m o q d a. Y aqinda y u zag a kelgan siyosiy rejim lar, m eningcha,
o m m an in g siyosiy diktaturasidan b o sh q a narsa em as... B u g u n biz,
o ‘z x o h ish v a istaklarini hech q anday qonunlarsiz, kuch b ilan am al
g a oshirm oqchi boMgan g iperdem okratiya tan tanasini k o 'r ib
turib-
m iz”2.
j
T aniqli o ‘zb ek faylasufi A .JaloIov fikricha, “ja m iy a t hayotiy
faoliy atining tizim yaratuvchi negizini m ulk, m ulkiy m unosabatlar,
in so n hayotiy faoliyatining tanho pirovard harakatlantiru vchi m an-
baini m an faat tashkil qiladi”3.
A. I. R akitov jam iy atn i h arak atg a
keltiruvchi kuchlarni haqli
ra v ish d a sh u n d ay k o ‘rsatadi: “Jam iy at taraqqiyoti h a r b ir d a v r v a
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
